Powrót do domu.
Gdańsk w rycinach z kolekcji pastora Johanna Haselaua

Wernisaż: 22 kwietnia 2022 r., godz. 18.00

22 kwietnia 2022 r. –  03 lipca 2022 r.
Muzeum Narodowe w Gdańsku |
Oddział „Zielona Brama” w Gdańsku
Kuratorzy: Alicja Andrzejewska-Zając, Teresa Tylicka, Jacek Tylicki

Wystawa zaprezentuje osiemnastowieczny Gdańsk widziany oczami trzech postaci: Friedricha Lohrmanna – rysownika, który przemierzając gdańskie ulice i okoliczne punkty widokowe wykonał za pomocą piórka i tuszu rysunki dokumentujące architektoniczne bogactwo miasta, Mattheausa Deischa – rytownika, który rysunkowe weduty Lohrmanna przeniósł na graficzne matryce i wykonał z nich odbitki oraz Johanna Haselaua – toruńskiego pastora, który pragnąc utrwalić w pamięci obraz rodzinnego Gdańska, wszystkie te prace zgromadził.

Historia tej bezcennej serii graficznej, będącej do dzisiaj niewyczerpanym źródłem wiedzy o dawnym Gdańsku, rozpoczęła się latem 1749 roku. Podczas Jarmarku Św. Dominika augsburski rytownik Mattheaus Deisch, skuszony wizją zawodowych perspektyw i dostatniego życia jakie – w jego mniemaniu – oferowało portowe miasto, zdecydował się osiedlić w Gdańsku. Niestety codzienność okazała się znacznie trudniejsza. Pięć lat później Deisch znalazł się na skraju bankructwa i zmuszony był prosić Radę Miasta o umorzenie narastającego długu i ochronę przed wierzycielami. W poszukiwaniu stałych dochodów postanowił wykonać, we współpracy z Friedrichem Lohrmannem – artystą wykształconym w Berlinie, który od 1759 roku pracował w Gdańsku – zespół graficznych widoków miasta. Aby dochody były pewne, zdecydowano się na prenumeratę, którą ogłoszono w lokalnej prasie w 1761 roku. Tak powstał jeden z najsłynniejszych portretów Gdańska – pięćdziesiąt akwafort ukazujących miasto w różnych ujęciach: od odległych, malowniczych panoram, poprzez przemysłowe peryferia, miejskie systemy obronne, gwarne place, ulice po zbliżenia na poszczególne budowle. Dopełnieniem są widoki okolic – Starych Szkotów, Strzyży, Oliwy i twierdzy Wisłoujście.

Jednym z prenumeratorów graficznej serii był toruński pastor Johann Jacob Haselau, z pochodzenia gdańszczanin, który w 1763 roku przybył do Torunia i pozostał tam do śmierci. Tęsknił za Gdańskiem, w którym spędził dzieciństwo i młodość, pobierał pierwsze nauki w szkole przy kościele Mariackim i Gimnazjum Akademickim, gdzie pozostawił rodzinę i grono bliskich mu przyjaciół. Graficzna seria Deischa pozwoliła pastorowi powracać, jak sam wspominał w swoich notatkach, do „ukochanego miasta”, którego konieczność opuszczenia nie obyła się ,,bez wylewania częstych łez”. Pastor Haselau był jedną z najbardziej znanych postaci w toruńskim środowisku intelektualnym XVIII wieku – bibliofil, wykształcony humanista, zgromadził za życia imponującą kolekcję map, rysunków i rycin przedstawiających widoki europejskich miast. Swój zbiór polecił połączyć w atlas, złożony obecnie z czterech tomów znajdujących się w Archiwum Państwowym w Toruniu. Właśnie jeden z tych albumów, zawierający gdańskie dokumenty ikonograficzne i kartograficzne, w tym serię rycin Mattheausa Deischa, zostanie zaprezentowany na wystawie.

Sama seria rycin i ich rysunkowe pierwowzory, które zostaną pokazane na ekspozycji, pochodzą z kolekcji Muzeum Narodowego w Gdańsku. Sposób ich prezentacji, wzbogacony licznymi komentarzami i cytatami, pozwoli zagłębić się w świat osiemnastowiecznej metropolii, poznać miejsca i zakątki dziś już nieistniejące, dostrzec koloryt i codzienność ówczesnych ulic, poczuć klimat miasta, które na zawsze pozostało w sercu pastora Haselaua.