Wystawa stanowi próbę współczesnego odczytania działalności artystycznej jednego z klasyków polskiej rzeźby. Konsekwentna twórczość Alfonsa Karnego – „naczelnego polskiego portrecisty” – skupiona przeważnie na przedstawianiu wizerunków znanych mężczyzn, domaga się tyleż podziwu dla warsztatu artysty, co znalezienia dla niego odpowiedniego miejsca w dzisiejszej historii sztuki.

Na wystawie w Orońsku obok prac twórcy pochodzących z białostockiego Muzeum Rzeźby jego imienia oraz zbiorów własnych, do interpretacji dorobku Karnego, zaproszeni zostali: Małgosia Goliszewska – prezentująca film, który ukazuje twórczość rzeźbiarza z nieco bardziej intymnej strony, oraz Artur Rozen – przedstawiający rzeźbiarską instalację interpretującą działalności artystyczną Karnego jako osoby przez całe życie przetwarzającej wyidealizowany wizerunek swojego ojca, bez którego się wychowywał.

Na prezentowanych na wystawie fotografiach, spośród rzeźb z pracowni wyłania się ekscentryczny Alfons Karny, który w momencie wykonywania fotografii ma około osiemdziesięciu lat. W tym okresie rzeźbi już mniej. Jego dorobek twórczy liczy ponad 500 pozycji – z których większa część stanowią różne wersje portretów w kamieniu, ceramice, brązie a nawet szkle. W swojej twórczości sprawdzał, jak wyrzeźbiona forma objawia się w różnych materiałach, dążąc przy tym do uchwycenia esencji przedstawianej postaci.

Karny był rzeźbiarzem niemal jednego motywu – ludzkiej twarzy. Jednak temat ten opanował do perfekcji, testując możliwości jakie dawał mu materiał, a czasem sięgając po surrealny dowcip i elementy abstrakcji. Na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych rzeźbione przez niego postaci cechował jeszcze klasycyzm i miękkość form. W latach czterdziestych i pięćdziesiątych portrety autorstwa Karnego były bardziej monumentalne i romantyczne. Pomimo statyczności charakteryzowały się one dozą energii i realizmu, a uwagę publiczności zwróciła umiejętność artysty do wydobywania psychologicznych cech przedstawianych postaci. Z kolei w latach 60. twórca zaczął syntetyzować formy i porzucił naturalizm na rzecz wydobycia charakterystycznego rysu przedstawianych postaci. To wtedy eksperymentował z kolorowym szkliwem czy szkłem, szukając nowych form wyrazu dla rzeźb portretowych. W końcu, jako już dojrzały człowiek, oprócz wciąż podejmowanych zamówień, dla własnej przyjemności rzeźbił postaci animalistyczne, czy figurki inspirowane sztuką rdzennych kultur.

Ambicje i cele artysty rozpoznać możemy jedynie poprzez wspomnienia innych osób oraz przez słowa jego autorstwa, spisane w wywiadach i tekstach twórcy. Jednym z przykładów może być cytat z (…): „Stworzyła mnie wieś kresowa, a ukształtowała w dużej mierze białostocka młodość. Jestem nieskomplikowany i moja twórczość jest równie prosta jak rodowód. Wszystko co rzeźbię powstaje z emocjonalnego stosunku do ludzi, zafascynowania czyjąś osobowością, talentem, czy po prostu twarzą. Wyrosłem w kulcie do wielkich Polaków i miarą swych możliwości pragnąłem dać wyraz temu przepełniającemu mnie uczuciu”.

Innym cytatem, który pojawia się również w przestrzeni wystawy, jest ten z udzielonego wywiadu w Polityce w 1972 roku, w momencie, w którym w warszawskiej Zachęcie odbywała się duża wystawa monograficzna rzeźbiarza: „wydaje mi się, że to ciążenie w kierunku wielkich, wspaniałych ludzi tłumaczy się moją biografią. Jako dwuletnie dziecko straciłem ojca, wychowałem się w przytułku dla sierot. Byłem głodny w dzieciństwie i młodości. Odczuwałem dotkliwie potrzebę mądrego, wspaniałego mężczyzny – opiekuna. Krążąc wokół tych wielkich ludzi stwarzałem sobie legendę ojca, wspaniałego ojca”. Właśnie te słowa rzeźbiarza na wystawie pełnią rolę klucza pomagającego zrozumieć motywacje artysty. W przestrzeni Oranżerii pokazane zostały więc nie tylko prace Karnego i zdjęcia przedstawiające rzeźbiarza, ale także autorskie komentarze dwójki współczesnych artystów, którzy starali się na własny sposób i poprzez różne media wyrazu, zinterpretować ambicje rzeźbiarza oraz nieco bardziej zagłębić się w jego osobowość.

Dzieła Alfonsa Karnego można oglądać w wielu instytucjach w Polsce i za granicą. Największa kolekcja prac artysty znajduje się w utworzonym w 1993 roku Muzeum Rzeźby Alfonsa Karnego w Białymstoku (funkcjonującego jako filia Muzeum Podlaskiego). Oprócz tego rzeźby twórcy znajdują się w kolekcjach m.in.: Muzeum Archidiecezji Warszawskiej, , Muzeum Narodowym w Warszawie, Filharmonii Narodowej, Muzeum Polskim w Chicago czy Siedzibie ONZ w Nowym Jorku.

Karny. Interpretacje

Wernisaż: 23 listopada 2024 r., godz. 14:00
Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku | Galeria Oranżeria
Kurator: Stanisław Małecki

Artyści: Alfons Karny w towarzystwie Małgosi Goliszewskiej i Artura Rozena
Współpraca: Muzeum Podlaskie w Białymstoku