Od 12 września zapraszamy do: najpiękniejszych salonów, gabinetów, buduarów, jadalni czy dziecięcych pokoi, stworzonych na przestrzeni różnych epok – od biedermeieru i realizmu do współczesności – przez wybitnych polskich artystów. Zaprezentujemy ponad 130 obrazów pędzla: Aleksandra Gierymskiego, Józefa Mehoffera, Konrada Krzyżanowskiego, Wojciecha Weissa, Tytusa Czyżewskiego, Józefa Czapskiego, Jerzego Nowosielskiego, Jarosława Modzelewskiego, Wilhelma Sansala.

Aleksander Gierymski, Wnętrze mieszkania Gierymskich w Monachium | przed 1874, Muzeum Narodowe, Kraków

Aleksander Gierymski, Wnętrze | ok. 1870, Muzeum Narodowe w Krakowie

Niecodzienny eksperyment

Siłą wystawy jest zgromadzenie w układzie chronologicznym obrazów pochodzących z różnych epok. Taki porządek ekspozycji pozwala dostrzec rodzaj przemian, jakim podlegał motyw wnętrza w polskiej sztuce od biedermeieru do współczesności. Zestawione zgodnie z osią czasu dzieła powstające od romantyzmu i biedermeieru, poprzez realizm, Młodą Polskę, dwudziestolecie międzywojenne, abstrakcję, koniec XX w., po współczesność, prezentują nie tylko stylistyczną, lecz także gatunkową różnorodność. Są wśród nich sceny rodzajowe, portrety, nokturny, a także wyobrażenia wnętrz mieszczańskich i ziemiańskich saloników, studenckich kwater artystów, pustych pokoi lub ich fragmentów.

Historia duszy

Takim znaczącym tłem obrazów zgromadzonych na wystawie są wnętrza, a ukrytym znaczeniem, objawiającym się widzowi, który potrafi przestroić uwagę na ich odbiór, jest to, co nazwać można historią duszy. Przestrzenie, w których przebywają ludzie są bowiem uczłowieczone, stają się w malarstwie metaforą duszy, a przedstawienie historii tej metafory jest najważniejszym celem wystawy.

Przez otwarte okna, uchylone drzwi, w blasku lamp i w lustrzanych odbiciach zobaczymy…

Powracające w obrazach motywy otwartych okien, uchylonych drzwi czy luster funkcjonują jako metafory przejścia, refleksji, introspekcji – zmieniając z pozoru statyczną przestrzeń w miejsce konstytuowania się duchowego i społecznego sensu, autokreacji i samopoznania.

Młoda Polska

Wystawę otwiera przestrzeń sztuki Młodej Polski, gdzie wnętrza ulegają nasyceniu metaforami. W obrazach Konrada Krzyżanowskiego, Józefa Mehoffera, Ferdynanda Ruszczyca i Wojciecha Weissa pojawiają się przepełnione typowym dla epoki symbolizmem motywy pustego wnętrza, otwartego okna czy drzwi. Podobnie znaczące są sceny cichych wieczorów przy świetle lampy, które ukazują ukazujące samotność ja w otoczeniu groźnej otchłani.

Anna Bilińska, Bretonka na progu domu | 1889

Józef Pankiewicz , Portret Marii i Krystyny Mańkowskich | ok. 1913, Muzeum Narodowe w Poznaniu

Wojciech Weiss, Przy świetle lampy (portret ciotki artysty) | 1910, Muzeum Narodowe w Krakowie

Biedermeier i realizm

W epoce biedermeieru malarstwo ukazuje przemiany społeczne: oddzielenie przestrzeni prywatnej od zawodowej oraz stopniowe wyodrębnianie mieszkania jako intymnego świata codzienności. Wnętrze staje się zarówno azylem, jak i manifestacją stylu życia mieszkańców. Popularne są portrety we wnętrzach, które pełnią rolę opowieści o tożsamości przedstawianych postaci – ich statusie, aspiracjach i wartościach. Szczególne znaczenie mają obrazy wnętrz chłopskich izb, w których nędzne wyposażenie jest obrazową interpretacją problemów społecznych.

Wacław Koniuszko, U szewca | 1882, Muzeum Narodowe w Krakowie

Karol Schweikart, Portret Wilhelminy Skibińskiej, kol. Muzeum Narodowe we Wrocławiu

Nowoczesność XX wieku

Kształt XX-wiecznej nowoczesności odbija się we wnętrzach Pronaszki, Czyżewskiego i Czapskiego. Artyści porzucają tradycyjne hierarchie obrazu. Pierwszy plan i tło zyskują równorzędne znaczenie, a wnętrze staje się polem formalnych eksperymentów. W nurcie formizmu i futuryzmu powstają dynamiczne kompozycje, w których kształty, geometria i kolor tworzą nowoczesną wizję przestrzeni – zrywa się z realizmem na rzecz ekspresji i konstrukcji.

Tadeusz Makowski, Portret Zygmunta Lubicz-Zaleskiego | ok. 1913, Muzeum Narodowe w Warszawie

Piotr Potworowski, Przed lustrem | 1932, Muzeum Narodowe w Poznaniu

Tytus Czyżewski, Kobieta z książką – Portret Claire Chancerelle |1929, Muzeum Narodowe w Krakowie

Współczesność

W malarstwie współczesnym motyw wnętrza powraca w nowych kontekstach, stając się wehikułem artystycznego eksperymentu. Jest areną zderzenia tego co prywatne z publicznym. Stanowi tło malarskich wypowiedzi, dotyczących przeszłości, traumy (np. w obrazach Wilhelma Sasnala), kultury popularnej. Jest też polem sztuki konceptualnej (u Jarosława Kozłowskiego). Artyści koncentrują się na wybranych motywach, fragmentach wnętrza (np. Barbara Skąpska), tworząc abstrakcyjne kompozycje (obrazy Jacka Sienickiego czy Andrzeja Strumiłły). Poddają je doświadczeniom związanym z percepcją (jak Zbigniew Rogalski).

Zbigniew Rogalski, Bez tytułu (Björk) | 2003

Jakub Adamek, Łowca VIAnimal Planet | 2008

Jacek Sienicki, Wnętrze niebieskie

Ukryte znaczenia.
Motyw wnętrz w sztuce polskiej od XIX do XXI wieku

12 września 2025 – 18 stycznia 2026
Muzeum Narodowe w Poznaniu
Kuratorki: dr Maria Gołąb, dr Agnieszka Skalska