Dawna grafika była wszechstronnym medium artystycznym, współtworzącym i odzwierciedlającym właściwie całą sferę życia człowieka i jego otoczenia.

Grafika reprodukcyjna, określana również interpretacyjną, umożliwiała rozpowszechnienie kompozycji obrazowej czy rzeźby, jak również widoku budowli. Służyła promocji twórczości artystów, kreowaniu prestiżu galerii, umożliwiała posiadanie kompozycji mistrza osobom mniej zamożnym, zaspokajała potrzebę kolekcjonerów gromadzenia pięknych i wyjątkowych dzieł sztuki, odgrywała rolę dokumentacyjną, upamiętniająca i edukacyjną. Grafika artystyczna, zwana warsztatową, była jednocześnie środkiem indywidualnej ekspresji rytownika.

Zaprezentowane na wystawie dzieła artystów włoskich, stworzone w okresie od końca XVI po drugą połowę XIX wieku, reprezentują niektóre z tych ról spełnianych przez dzieła sztuki wykonane technikami graficznymi, których cechą charakterystyczną jest istnienie w wielu egzemplarzach odbitych na papierze z tej samej matrycy drukarskiej.

W pierwszej sali można obejrzeć liczne grafiki reprodukcyjne według dzieł najwybitniejszych mistrzów włoskiego renesansu, przede wszystkim Rafaela Santiego, pojedyncze dzieła Leonarda da Vinci i Michała Anioła, a także takich wybitnych malarzy jak Luca Signorelli czy Giovanni Francesco Barbieri zwany Guercino. Szereg kompozycji Madonny z Dzieciątkiem to nie tylko ryciny przeznaczone na ściany wnętrz mieszkalnych, lecz także poszukiwane nabytki do zbiorów kolekcjonerskich. Podobnie jak cykl reprodukcji fresków w Komnatach Watykańskich, stworzonych głównie przez znakomitych rytowników Giovanniego Volpata i jego ucznia Raffaella Morghena na zlecenie papieża Piusa VI. Papież potraktował ich wydanie jako przedsięwzięcie artystyczno-polityczne. Zależało mu na ukazaniu wspaniałości watykańskich wnętrz, upowszechnieniu dzieł sztuki renesansowej jako wzorców sztuki współczesnej, na mecenasowaniu wybitnym rytownikom. Myślał też o korzyściach finansowych związanych ze sprzedażą rycin.

Druga sala, w głębi, poświęcona jest człowiekowi i jego aktywności na polu politycznym, społecznym, gospodarczym, artystycznym. Galeria portretów dostarcza przykładów zmieniających się sposobów przedstawiania człowieka od czasów renesansu po XIX wiek, ukazuje rozmaite mody i zastosowania portretu, od kompozycji ściennej po ilustrację encyklopedyczną. Wśród nich wyróżnia się postać młodej kobiety rytowana przez Francesca Bartolocciego, cenionego artystę czynnego także poza Włochami. Portret zbiorowy arystokratycznej rodziny, na którym uwzględniono również przodków w formie ich artystycznych podobizn, to doskonały wzorzec konterfektu reprezentacyjnego, sławiącego i upamiętniającego ród. W tej sali znalazła się grupa dzieł dokumentujących wydarzenia historyczne – wojny i ich bohaterów – władców i wodzów. Okazała scena rytowana przez Pietra Aquilę według kompozycji Pietra Berrettiniego da Cortony, wybitnego barokowego malarza i architekta, to jedna z wersji chętnie przedstawianego zwycięstwa Macedończyka, Aleksandra Wielkiego, nad władcą perskim, Dariuszem.

Pojedyncze odbitki z kilku cykli wydawniczych, przedstawiające odmienne typy ludzkie, są przykładami rycin z popularnych galerii postaci pochodzących z różnych krajów, wykonujących rozmaite zawody. Do tej grupy dzieł o charakterze jednocześnie rozrywkowym i edukacyjnym należy fragment cyklu scenek z życia rzymskiej ulicy, opowiadający o typowych zajęciach młodych Włochów. Tematy mitologiczne na równi z tymi z dziejów biblijnymi, a także literatury, inspirowały rytowników do reprodukowania dzieł malarskich oraz tworzenia kompozycji graficznych. Efektem były pojedyncze odbitki oraz cykle i albumy wykonywane z myślą o służeniu wzorcem artystom, dekoracji wnętrz mieszkalnych, gromadzeniu w tekach kolekcjonerskich, wzbogacania domowej biblioteki o godne podziwu dzieła wybitnych artystów Przykładem tej ostatniej roli jest album akwafort konturowych Angela Marii Ricciego według reliefów Duńczyka Berthela Thorvaldsena, znanego Polakom jako autor dwu pomników – Józefa Poniatowskiego w Warszawie i Mikołaja Kopernika w Toruniu.

W sali bocznej, po lewej stronie, prezentowane są grafiki poświęcone otoczeniu człowieka. Są to widoki miast, pejzaże i kompozycje o tematyce marynistycznej: portrety żaglowców, dokumentacja doków stoczniowych i mapa Zatoki Neapolitańskiej. Wyjątkowym dziełem jest XVII-wieczna panorama Paryża, rzadka grafika Stefana della Belli, znanego jako autor wielkoformatowej ryciny relacjonującej wjazd do Rzymu ambasadora Jerzego Ossolińskiego. Szereg akwafort z widokami dawnego Rzymu, jego antycznych i nowożytnych budowli, reprezentuje twórczość jednego z najwybitniejszych i najbardziej znanych rytowników włoskich, Giovanniego Battisty Piranesiego. Spacer po Wenecji z przełomu XVII i XVIII wieku można odbyć za pośrednictwem albumu widoków miasta rytowanych przez Lukę Carlevarijsa, prekursora weneckiej weduty, poprzednika Canaletta. Umożliwia to album prezentowany w gablocie oraz cyfrowa prezentacja wszystkich rycin z tego dzieła. Można też oglądać ryciny z albumu przedstawiającego i dokumentującego rozmaite wytwory antycznej sztuki i kultury rzemieślniczej (przedmioty sakralne, militaria, przedmioty codziennego użytku, stroje, a nawet fryzury), poznane dzięki studiowaniu już w okresie nowożytnym, między XVI a XVIII wiekiem, antycznych monumentów, prowadzeniu prac wykopaliskowych i rozwojowi kolekcjonerstwa.

Wystawa poświęcona grafice tworzonej przez artystów włoskich, także tych pracujących poza Włochami, kontynuuje cykl ekspozycji grafiki poszczególnych krajów europejskich. Na wcześniejszych wystawach można było zobaczyć grafikę holenderską i flamandzką, francuską oraz grafikę niemiecką z przełomu XIX i XX wieku. Planowana jest ekspozycja grafiki angielskiej.

Święte i świeckie.
Grafika włoska ze zbiorów Muzeum Narodowego w Szczecinie

Wernisaż: 16 października 2025 r., godz. 17:00
Muzeum Narodowe w Szczecinie
Kurator: dr Ewa Gwiazdowska