Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie jest instytucją zajmującą się głównie dziedzictwem polskiego średniowiecza oraz historią Gniezna i regionu. Posiada zbiory archeologiczne, sztuki, historyczne i archiwalne; prowadzi działalność naukowo-badawczą, wydawniczą oraz edukacyjną w ramach lekcji muzealnych. Obok systematycznie wzbogacanych o nowe eksponaty wystaw stałych w muzeum organizuje się różnorodne, przekrojowe ekspozycje czasowe prezentujące zabytki od pradziejów, poprzez średniowiecze i czasy nowożytne, aż po współczesność.

Powstanie muzeum w Gnieźnie związane jest z prowadzonymi tu od 1948 roku badaniami archeologicznymi, których celem było poznanie historii oraz uzyskanie zabytków dokumentujących początki państwa polskiego i jego pierwszej stolicy. Rezultaty odkryć stały się impulsem do powołania w 1956 roku gnieźnieńskiego Oddziału Muzeum Archeologicznego w Poznaniu, z siedzibą z początku przy ul. Mieszka I 1 (Stacja Archeologiczna w Gnieźnie), a od roku 1958 przy ul. św. Jana 9 – gdzie przez prezentowano głównie zabytki pochodzące z wykopalisk.

W 1966 roku zrodził się pomysł budowy pomnika Mieszka I i Bolesława Chrobrego, pierwszych historycznych władców Polski. Pomnikiem tym stał się kompleks budynków mieszczących obecnie: muzeum, aulę widowiskową oraz liceum ogólnokształcące. Realizację rozpoczęto w 1973 roku według projektu wykonanego w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Poznaniu. Budowa pomnika była okazją do utworzenia samodzielnej placówki muzealnej w Gnieźnie.

Muzeum w Gnieźnie jako wielodziałowe muzeum regionalne powołano do życia od 1 stycznia 1973 roku, decyzją ówczesnych władz wydaną 27 grudnia 1972 roku. Nastąpiła zmiana profilu działalności: z archeologicznego na wielodziałowe, z rozbudowanym już działem archeologicznym oraz stworzonymi od podstaw historycznym i historii sztuki. Od połowy lat 70. trwały też przygotowania głównej wystawy stałej, mającej być podsumowaniem ówczesnego stanu badań nad kształtowaniem się polskiej państwowości. Uroczyste otwarcie stałej ekspozycji „Początki Państwa Polskiego” w nowym gmachu przy ul. Kostrzewskiego 1 oraz oficjalne otwarcie Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie nastąpiło 21 marca 1983 roku.

Budynek muzeum ma trzy poziomy użytkowe: najniższy, w podziemiu, zajmuje czwarta, multimedialna wersja głównej wystawy-spektaklu (od 12 kwietnia 2012 roku Początki państwa polskiego), parter i klatki schodowe wypełniają inne ekspozycje stałe i czasowe, na piętrze znajduje się sala wystaw czasowych.

Muzeum PPP zlokalizowane jest przy wylocie trasy krajowej nr 5 z Gniezna do Poznania – na wzniesieniu z widokiem na miasto. Muzeum jest jednym z najważniejszych punktów na trasie Szlaku Piastowskiego, najbardziej uczęszczanym szlaku turystycznym prowadzącym przez Wielkopolskę.