Muzeum Historii Miasta Poznania od 1954 roku mieści się w Ratuszu – dawnej siedzibie władz miejskich.

Początki istnienia tej budowli sięgają przełomu XIII i XIV wieku. Pierwotnie był to niewielki, jednopiętrowy budynek. W połowie XVI wieku władze miejskie powierzyły jego przebudowę włoskiemu architektowi Janowi Baptyście Quadro z Lugano. On to w latach 1550-60 przeobraził skromny gotycki ratusz w okazałą, reprezentacyjną siedzibę władz miejskich. Gmach powiększony został wówczas w kierunku zachodnim i podwyższony o jedną kondygnację. Budynek uzyskał jednolitą renesansową bryłę zewnętrzną i nowy układ wnętrz z okazałą Wielką Sienią (Salą Renesansową), słynną z pięknej dekoracji stiukowej zdobiącej sklepienie.

W następnych wiekach zniszczeniom i przebudowom ulegała kilkakrotnie wieża ratusza.

W latach 1781-1784 staraniem Komisji Dobrego Porządku cały budynek został poddany renowacji; wzniesiono wówczas nowy, klasycystyczny hełm wieży.

Kolejną gruntowną konserwację przeszedł ratusz w latach 1910-1913. Ta pruska restauracja uratowała budynek przed kompletną ruiną. Pomimo zniszczeń jakim uległ w czasie II wojny światowej swą renesansową szatę z połowy XVI wieku ratusz zachował do dziś.

Zwarta, zwieńczona attyką, renesansowa bryła Ratusza wznosi się na rzucie prostokąta. Reprezentacyjna fasada wschodnia otwiera się ku rynkowi trójkondygnacyjną loggią, ponad którą górują trzy wieloboczne wieżyczki. W środkowej mieści się mechanizm zegarowy z koziołkami o XVI-wiecznej tradycji. Nad łukami arkad loggii przedstawiono wyobrażenia cnót i geniuszy oraz łacińskie inskrypcje odnoszące się do wymiaru sprawiedliwości. W pasie attyki widoczny jest poczet królów polskich z dynastii Jagiellonów. W ślepych arkadach bocznych loggii znajdują się przedstawienia królów z dynastii Piastów.

Ekspozycja Muzeum Historii Miasta Poznania pokazuje dzieje miasta od XIII wieku do roku 1954. Rozmieszczona została na parterze i salach I i II piętra (od 1997 roku gotyckie piwnice są w remoncie). Do najcenniejszych eksponatów zaliczyć można złocony i emaliowany pastorał z Limoges z XIII wieku, zegar stołowy z herbem Poznania wykonany w 1575 roku przez poznańskiego zegarmistrza Jana Stalla na zlecenie ówczesnych władz miejskich i szklanicę cechu szewców z 1651 roku.

XVI-wieczny rozwój miasta, określany złotym wiekiem pokazywany jest w Sali Królewskiej. W sąsiedniej Sali Sądowej prezentowane są obiekty związane z regresem i upadkiem pozycji miasta począwszy od 2. połowy XVII wieku.

Dużą uwagę poświęcono XIX-wiecznej historii miasta w czasach pruskiego zaboru, eksponując wizerunki znanych mieszkańców, pamiątki i przedmioty codziennego użytku. Ważny okres dwudziestolecia międzywojennego ukazują widoki miasta, dokumenty i portrety osób związanych z jego historią.

Ekspozycję zamykają fotogramy przedstawiające zniszczony Poznań i otwarcie Muzeum Historii Miasta Poznania w ratuszu. Ważnymi fragmentami stałej ekspozycji jest także pokaz aparatów fotograficznych i sprzętu do fotografowania oraz eksponowana na parterze, kolekcja przedmiotów związanych z działalnością Bractw Strzeleckich zwanych Kurkowymi, a wśród nich klejnoty królewskie i rycerskie, odznaki, krzyże i tarcze strzeleckie zdobione malowidłami.

Muzeum jest także organizatorem ekspozycji czasowych m. in. z cyklu Ulice i zaułki dawnego Poznania oraz Poznańskie rody i rodziny.