Tematem wystawy są dzieła sztuki przedstawiającej doby gotyku, powstałe w Europie Środkowej. Około stu obrazów i rzeźb z muzeów i kościołów w jedenastu krajach uzupełnia dokumentacja fotograficzna tego co nieprzenośne – malowideł ściennych i plastyki architektonicznej.

Wystawa dostarcza materiału dowodowego dla tezy, że adekwatne ramy przestrzenne dla badania i prezentowania sztuki gotyckiej, jak i każdej sztuki dawnej, definiować trzeba nie poprzez byty państwowo-prawne (całkiem szczególnie gdy opisują one naszą a nie średniowieczną rzeczywistość) tylko przez pojęcia topograficzne. Te wynikają z warunków naturalnych: z konfiguracji powierzchni, klimatu, szaty roślinnej i bogactw mineralnych. Jednym z takich prymarnych pojęć są Karpaty. Gdy po r. 1989 granice przestały odgradzać a przełęcze i doliny rzek górskich stały się znów – jak przez wieki – powszednim miejscem przechodnim, podróżując „na drugą stronę” gór napotykaliśmy ustawicznie przyczyny albo skutki, dopełnienia albo paralele do zjawisk artystycznych, które wcześniej obserwowaliśmy po „swojej” stronie. Wystawa systematyzuje te, intuicyjnie doświadczane „efekty déjà vu”.

Stawiamy tezę, że Karpaty (podobnie jak wszystkie góry) nie dzieliły tylko łączyły. Co więcej, uważamy, że Karpaty były nie tylko obszarem przechodnim, korytarzem tranzytowym, lecz także samodzielnym regionem artystycznym tzn. że na tym obszarze zachowana jest ciągłość rozwoju, jedne dzieła sztuki dają początek kolejnym. Poprzez odpowiednie zestawienie eksponatów pokazujemy, że po obu stronach gór działały te same warsztaty, dzieła sztuki przesyłane były z jednej strony Karpat na drugą podobnie jak w obu kierunkach przenikały się nowe tendencje w sztuce (ujęcia formy, schematy ikonograficzne, konteksty funkcjonalne).

Wystawa prezentuje zarówno nowe odkrycia, będące rezultatem bieżących prac konserwatorskich bądź kwerend terenowych, jak i stanowi okazję dla naocznego zweryfikowania tez atrybucyjnych postawionych dawno temu. Wykorzystujemy też możliwość scalenia – choćby chwilowego – dzieł, których elementy zostały niegdyś rozproszone.

Wystawę otwiera część multimedialna, prezentująca wizerunki dzieł sztuki przynależnych do „kultury pamięci” doby gotyku. Natomiast dzieła sztuki zgrupowane są w trzech kolejnych sekcjach. Pierwsza odnosi się do sposobu ujmowania tematów i motywów sztuki sakralnej, wyznacza granicę między stałym repertuarem ikonografii chrześcijańskiej a tym co stanowi szczególną właściwość regionu. Kolejna sekcja wystawy poświęcona jest zadaniom sztuki przedstawiającej w dobie gotyku (nastawy ołtarzowe, przedstawienia dewocyjne, przedstawienia upamiętniające, rekwizyty dramatyczne, mikroarchitektura). Także i tu poszukujemy ujęć „endemicznych” dla obszaru Karpat. Na koniec, w sekcji zatytułowanej „W drodze – ludzie, dzieła sztuki, idee” prezentujemy, na zasadzie studiów przypadków, kierunki rozchodzenia się inspiracji artystycznych (z jednej strony Karpat na drugą, ze starych centrów kulturowych Europy Zachodniej – w Karpaty, z Karpat – poprzez migracje artystów – na Zachód Europy).

Podstawowym przesłaniem wystawy „Gotyk w Karpatach” jest propozycja zastąpienia anachronicznych klisz pojęciowych, nową euroregionalną perspektywą narracji o sztuce przełomu średniowiecza i nowożytności.

Gotyk w Karpatach

10 kwietnia – 12 lipca 2026 r.
Muzeum Narodowe w Krakowie
Kurator | autor scenariusza wystawy: dr Wojciech Marcinkowski
Koordynacja projektu: Katarzyna Pawłowska
Współpraca: dr Štefan Valášek