Po raz pierwszy w ponad 120-letniej historii weneckiego Biennale pawilon narodowy reprezentowany był przez romską artystkę. Wystawa Przeczarowując świat Małgorzaty Mirgi-Tas — pokazywana w zeszłym roku na Biennale w Wenecji, potem w Ferarze, a teraz w Warszawie — to manifest artystki na temat romskiej tożsamości i sztuki, który czerpie inspiracje z renesansowych, astrologicznych fresków z Palazzo Schifanoia w Ferrarze. Przed nami „pałac obrazów”, instalacja składająca się z dwunastu wielkoformatowych tkanin, odpowiadająca dwunastu miesiącom kalendarza. Wystawa jest próbą poszerzenia historii sztuki o przedstawienia kultury Romów, największej europejskiej mniejszości.

Freski w Palazzo Schifanoia według historyka sztuki Aby’ego Warburga są przykładem „życia po życiu” obrazów (Nachleben) — nagłego pojawiania się pewnych obrazów w określonym miejscu i czasie po długim czasie ich nieobecności. Symbolika wnętrza pałacu, na którą składają się znaki zodiaku, dekany, alegorie miesięcy, a także koncepcja cykliczności i wędrówki obrazów przez czas i przestrzeń — Indie, Persję, Azję Mniejszą, starożytną Grecję, Egipt i Europę — stała się wizualnym i ideowym punktem odniesienia dla Małgorzaty Mirgi-Tas. Artystka wpisuje w nią polsko-romskie wernakularne doświadczenie historyczne.

Górny pas przedstawia dzieje wędrówek Romów po Europie, w nawiązaniu do grafik lotaryńskiego rytownika Jacques’a Callota. Powstałe w XVII wieku ryciny pełne są antyromskich stereotypów. Artystka odczaruje tę krzywdzącą narrację i w oparciu o historyczne dzieła tworzy własne wielkoformatowe kolaże pokazujące bogaty świat romskiej przeszłości i mitologii.

Środkowy pas to archiwum romskiej historii budowane z kobiecej perspektywy. W ostatnich latach Mirga-Tas stworzyła wiele dzieł poświęconych ważnym w jej życiu kobietom, które złożyły się na cykl Herstorie. Portrety przedstawicielek romskiej społeczności uzupełnią symbole zapożyczone z kart tarota i znaki zodiaku z Palazzo Schifanoia. Połączenie wizerunków rzeczywistych kobiet z magią i astrologią zamieni je w symboliczne strażniczki losu, boginie i prorokinie.

Dolny pas kompozycji składa się z dwunastu obrazów ukazujących współczesne życie codzienne w rodzinnej wsi artystki, Czarnej Górze, i na terenach, z którymi jest najsilniej związana — położonymi na południu Małopolski Podhalem i wielokulturowym Spiszem. Widać na nich głównie kobiety, ich związki, sojusze i wspólnie wykonywane zajęcia.

Wystawa Przeczarowując świat, oparta na idei transnarodowości, cykliczności i zmiany zawłaszczanych znaczeń, proponuje nową narrację o nieustannej kulturowej wędrówce obrazów i wzajemnych wpływów pomiędzy kulturą romską, polską i europejską. Małgorzata Mirga-Tas sięga do przedstawień z Palazzo Schifanoia, ale dokonuje przemiany kluczowych dla europejskiej historii sztuki motywów poprzez wpisanie w nie przedstawień kultury polsko-romskiej i odwrócenie stereotypowej narracji.

Tytułowe „przeczarowanie”, inspirowane książką Silvii Federici Re-enchanting the World: Feminism and the Politics of the Commons (2018), to bezprzemocowy proces, który ma odmienić niepomyślne losy świata, zdjąć z niego zły czar i pomóc w odzyskaniu poczucia wspólnoty oraz odbudowaniu relacji z innymi.

__________________

Kuratorzy: Wojciech Szymański, Joanna Warsza
Producenci wystawy w Zachęcie: Dominika Kaszewska, Michał Kubiak
Realizacja wystawy w Pawilonie Polskim w Wenecji: Ewa Mielczarek, Joanna Waśko (biuro Pawilonu Polskiego na Biennale w Wenecji)
Współpraca przy produkcji prac: Halina Bednarz, Małgorzata Brońska, Stanisława Mirga
Montaż: Ferwor