Wystawa prac Stanisława Baja w Przemyślu, mieście żyjącym rytmem miejscowości przygranicznej pamiętającym dramatyczne chwile ustanowienia na rzece granicy niemiecko-sowieckiej, obok możliwości podziwiania malarstwa, jest również namysłem nad kondycją ludzką, uwikłaną w tryby czasu i historii.

Stanisław Baj urodził się w 1953 roku w Dołhobrodach nad Bugiem. Studiował malarstwo na Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie (1972-1978), pod kierunkiem profesorów: Michała Byliny, Jacka Siennickiego i Ludwika Maciąga. Dyplom z wyróżnieniem uzyskał w pracowni prof. Ludwika Maciąga. Od 1982 jest pracownikiem macierzystej uczelni. Obecnie jest profesorem na Wydziale Malarstwa, gdzie przez wiele lat pełnił funkcje prorektora. Uprawia głównie malarstwo i rysunek. Jest autorem ponad 100 wystaw indywidualnych w kraju i za granicą, uczestniczył również w ponad 100 wystawach zbiorowych. Mieszka w Warszawie oraz rodzinnej wsi Dołhobrody.

Dołhobrody

Stanisław Baj wybitny malarz, rysownik, grafik urodził się w małej miejscowości o wdzięcznej nazwie Dołhobrody, położonej nad Bugiem na styku kultur i religii, gdzie zrozumienie i akceptację dla innego były wdrukowane w DNA mieszkających tam ludzi. Po 1945 roku zmieniła się sytuacja w kraju; rzeka stała się granicą państwa i przedzieliła odwieczne związki rodzinne i sąsiedzkie relacje. Ustanowione zostały nowe granice Polski. Rzeka została sztucznie podzielona. Dawni sąsiedzi zostali oddzieleni i w większości przesiedleni. Nowa tożsamość miejscowości nadgranicznych kształtowała się w cieniu przeszłych wydarzeń. W takiej atmosferze przebiegały pierwsze lata życia Stanisława Baja. Jak wspominał malarz w którymś z wywiadów, w dzieciństwie intrygowało go pytanie co znajduje się po drugiej stronie granicy. Często wypatrywał śladów życia po przeciwległej stronie rzeki. Stanisław Baj urodzony w latach 50. XX wieku, obok etosu pracy na roli dorastał w atmosferze niewielkiej przygranicznej miejscowości, gdzie pamięć przeszłych wydarzeń była jeszcze bardzo żywa a więzi między ludźmi miały charakter rodzinny, wszyscy się znali. Świat, który dzisiaj jest przeszłością przetrwał dzięki talentowi Baja. Nieomalże od zawsze malował wizerunki sąsiadów i najbliższych członków rodziny. Portrety malowane olejami nawiązują do dobrych przykładów 19. wiecznego malarstwa portretowego (chociażby portrety autorstwa Piotra Michałowskiego z Bolestraszyc k/Przemyśla), wykonane z dużą wrażliwością na światło i fakturę pozwoliły zachować bezpowrotnie odchodzący świat. W portretach Baj połączył realizm obserwacji z wielkim szacunkiem do modela. Droga, którą przebył poprzez naukę w Liceum Plastycznym w Zamościu, studia i pracę w warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych, zawsze prowadziła przez Dołhobrody. Do dzisiaj jest to Jego miejsce na ziemi, gdzie mieszka i tworzy, a najbliższa malownicza okolica dostarcza artyście wiele tematów i inspiracji.

Matka

Gdyby Stanisław Baj, jak planował, został rzeźbiarzem, zapewne postawiłby matce, z którą łączyła Go silna wieź emocjonalna, wielki pomnik z przysłowiowego spiżu. Malarz postano­ wił zbudować niezwykle poruszający i intymny pomnik swojej matki obrazami. Powstało ok. 300 obrazów i rysunków z przedstawieniami Marii Baj. Przez lata w rożnych sytuacjach i porach roku syn tworzył portrety matki zapewniając ukochanej osobie pewnego rodzaju nieśmiertelność. Pamięć jest ulotna. Z czasem zacierają się rysy osoby, która odeszła. Talent syna zatrzymał czas, nie pozwolił mu odebrać twarzy, gestu, emocji matki. Był z Nią do końca, do momentu przekroczenia najważniejszej granicy, między życiem a śmiercią. Udokumentował moment odchodzenia Marii Baj- matki, która zawsze wierzyła w talent swojego syna wspierając Go, jak potrafiła.
Stanisław Baj od początku swojej drogi twórczej udowodnił biegłość w malowaniu portretów. Potrafi stworzyć realistyczny wizerunek z modela bez najmniejszego problemu. Pozwala mu na to biegłość i talent do przedstawienia twarzy modela. Portrety matki malowane zamaszystymi ruchami, jakby wyciosywane w drewnie, charakteryzują się surowością i prostotą. Forma daleka od sentymenta­lizmu sprawia wrażenie zamierzonego efektu. Brutalizm formy przełamany jest przez niezwykłą kolorystykę- godną największych mistrzów malarstwa. Matkę Stanisław Baj malował blisko 20 lat dokumentując tym samym również upływający czas.

BUG

Stanisław Baj do dzisiaj maluje tradycyjnie bezpośrednio z modela. To przywiodło malarza na brzeg rzeki. Od niemalże nieprzerwanie 30 lat na swoich obrazach uwiecznia rzekę Bug, zawsze z tego samego miejsca naznaczonego obecnością ludzką, historią, pamięcią i wyobraźnią. Są to Sugry, dawne siedlisko, nieistniejąca dziś wieś. Na przestrzeni lat powstał oglądany z brzegu, subiektywny obraz rzeki. Stanisław Baj z uporem, niezależnie od pory roku i dnia dokumentuje z tego samego miejsca, przepływający nurt wody. Rzeki, która zmienia kolorystykę i światło z zależności od pory dnia i roku. Kiedyś realistyczne dzisiaj nieomal abstrakcyjne obrazy zachwycają wyrafinowaną ko­lorystyką, grą światła i cienia W najnowszych obrazach rzeki granica pomiędzy przedstawieniem a abstrakcją zaciera się. W wizerunkach Bugu malarz ewidentnie dąży do syntezy pomijając szcze­góły krajobrazu zarejestrowane wzrokiem. Sprowadza je do znaku na płótnie, wydobywa emocje za pomocą symbolu. Na płótnach Baja rzeka meandruje pulsuje, drga. Ulubioną porą dnia do pracy nad obrazem jest ponownie moment graniczny- przechodzenie dnia w noc. Prawda, upór, konsekwencja i pewność swoich wyborów doprowadziły Stanisława Baja na szczyty umiejętności malarskich. Dzisiaj profesor Stanisław Baj jest cenionym przez artystyczną młodzież nauczycielem akademickim, wykładowcą, uznawanym przez krytykę i kolekcjonerów artystą.

Stanisław Baj. Granice

4 lipca – 5 sierpnia 2025 r.
Galeria Sztuki Współczesnej w Przemyślu
Kuratorka: Wiesława Wideryńska