Wystawa czasowa „Uchwycić getto. Codzienność getta łódzkiego oczami artystów” osiemdziesiątej rocznicy likwidacji getta w okupowanej Łodzi.

Getto łódzkie istniało od 8 lutego 1940 do 29 sierpnia 1944 roku. W tym okresie przeszło przez nie ponad 200 tys. osób – zarówno Żydów łódzkich oraz pochodzących z okolicznych miejscowości, jak i deportowanych z III Rzeszy czy Protektoratu Czech i Moraw. Żydów przymusowo osiedlono na obszarze obejmującym zaledwie 4,13 km2. Na skutek głodu i chorób w getcie zmarło około 45 tys. osób. Większość mieszkańców zamordowano w obozach zagłady w Chełmnie nad Nerem i Auschwitz-Birkenau. Szacuje się, że wojnę przeżyło nie więcej niż 12 tys. osób.

Ekspozycja przedstawia różne aspekty skrajnie trudnego funkcjonowania Żydów w utworzonej przez Niemców „dzielnicy zamkniętej”. Przeludnienie, fatalna sytuacja sanitarna i niedobory żywności dotknęły wszystkich, choć nie w równym stopniu. Getto przetrwało tak długo, gdyż jego mieszkańcy podjęli się produkcji najróżniejszych towarów na rzecz niemieckiej gospodarki. Pokazanie, że getto pracuje, a jego mieszkańcy są potrzebni, stanowiło najważniejszy cel żydowskiej administracji, na której czele stał Mordechaj Chaim Rumkowski. Ślady tej polityki są widoczne w wielu eksponatach tworzących wystawę.

Izrael Lejzerowicz, Rumkowski na tle getta | 1940–1944, zbiory Żydowskiego Instytutu Historycznego im. E. Ringelbluma

Zdenek Holub, Krawcy w getcie | 1942, zbiory Żydowskiego Instytutu Historycznego im. E. Ringelbluma

Gettową codzienność pokazujemy poprzez zbiory Żydowskiego Instytutu Historycznego: oryginalne obrazy i rysunki stworzone w getcie – przede wszystkim przez Józefa Kownera, Izraela Lejzerowicza i Icchoka Braunera – a także wykonane różnymi technikami przedmioty tworzone w getcie. Niektóre z nich to zainspirowane obserwacją życia codziennego w pełni dopracowane dzieła. Inne wydają się spontanicznym zapisem rzeczywistości czy reportażem. Jeszcze inne powstały na zlecenie żydowskiej administracji, a ich celem było przekonanie Niemców o przydatności pracy łódzkich Żydów; są one wyrazem złudnej nadziei na ocalenie.

Eksponaty wraz z towarzyszącym im kuratorskim komentarzem oraz przywołanymi podstawowymi faktami, w tym także informacjami biograficznymi dotyczącymi twórców tych prac, przybliżają codzienność getta i okoliczności, w jakich powstały. Zrozumiałe stają się zawarte w nich treści i znaczenia oraz ich forma artystyczna. Szczególne miejsce na wystawie zajmują te dzieła, które artyści tworzyli z wewnętrznej potrzeby udokumentowania realiów, jakie stały się udziałem tysięcy Żydów. Są one wyrazem oporu wobec granicznej sytuacji, w której znaleźli się ich twórcy, próbą ocalenia życia i zachowania człowieczeństwa.

Józef Kowner, Kobiety przy krosnach | 1942, zbiory Żydowskiego Instytutu Historycznego im. E. Ringelbluma

Izrael Lejzerowicz, Jadalnia | 1940–1944, zbiory Żydowskiego Instytutu Historycznego im. E. Ringelbluma

28 sierpnia 2024 r. ‒ 16 marca 2025 r.
Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma w Warszawie
Kuratorzy: dr Jakub Bendkowski, dr Zofia Trębacz
Opieka merytoryczna: dr Ewa Wiatr