W muzeum funkcjonuje pięć działów merytorycznych: Archeologii, Etnografii, Historii, Przyrody i Sztuki. Muzeum posiada także specjalistyczną bibliotekę, w której zgromadzono około 61.000 woluminów.

Dział Sztuki dysponuje 12 tys. dzieł. W zmodernizowanej niedawno  Galerii Malarstwa Polskiego obecnie prezentowanych jest 155 eksponatów.

Uwagę zwraca zespół portretów późnego klasycyzmu i związanego ze stylem biedermeieru tak zwanego realizmu mieszczańskiego (Kazimierz Wojniakowski, Karol Schweikart, Józef i Alojzy Reichanowie). Równie interesujące są przykłady nurtu romantycznego i jego kontynuacji w malarstwie polskim XIX wieku (prace Artura Grottgera czy Piotra Michałowskiego). Kolekcja malarstwa realistycznego drugiej połowy XIX wieku to głównie pejzaże, malarstwo rodzajowe, portrety, dzieła o tematyce historyczno-rodzajowej o wysokim poziomie artystycznym. Warto wymienić chociażby Letni deszcz i Mgłę poranną (1875) Wojciecha Gersona, Murzynkę i Domy nad kanałem (około 1897–1898) Aleksandra Gierymskiego czy Wesele kozackie i Zwiad kozacki (1873) Józefa Brandta. Wśród dzieł malarstwa polskiego przełomu XIX i XX wieku znajdują się znakomite prace najważniejszych reprezentantów głównych nurtów tego okresu. Nie sposób nie wspomnieć o twórczości symbolistów: Jacka Malczewskiego (Głowa Eloe, 1908), Stanisława Wyspiańskiego (słynny Portret Wandy Siemaszkowej w stroju scenicznym Panny młodej z »Wesela«, 1901), Juliana Fałata (Wenecja – Widok na San Giorgio Maggiore, 1903), Leona Wyczółkowskiego (Skały w Tatrach, 1904, z cyklu „Legendy tatrzańskie”) oraz wczesnych ekspresjonistów: Konrada Krzyżanowskiego, Gustawa Gwozdeckiego czy Witolda Wojtkiewicza. Na początku XX wieku polscy twórcy coraz chętniej odwoływali się do nowatorskich prądów sztuki francuskiej. Można to zauważyć na przykład w dziełach Józefa Pankiewicza czy Jana Rubczaka.

W Galerii znalazły się również płótna członków Bractwa św. Łukasza (Jeremi Kubicki, Podwieczorek, 1936) odwołujących się do tradycjonalizmu oraz obrazy malarzy polskich z kręgu Szkoły Paryskiej (Roman Kramsztyk, Tadeusz Makowski, Zygmunt Menkes czy Eugeniusz Zak). Szeroko prezentowane są także: nowatorskie malarstwo Grupy Krakowskiej (Leopold Lewicki, Bolesław Stawiński, Sasza Blonder) i „Kompozycje heliograficzne” (1934–1939) Karola Hillera. Uwagę zwracają też znane na całym świecie rzeźby Stanisława Szukalskiego.

Ekspozycję zamykają obrazy reprezentatywne dla prawie wszystkich kierunków i tendencji w plastyce polskiej lat 40. i 50. ubiegłego wieku, między innymi te autorstwa Jana Cybisa, Marii Jaremy, Tadeusza Kantora, Alfreda Lenicy czy Erny Rosenstein.

Dopełnieniem Galerii Malarstwa Polskiego jest przekrojowy, ekskluzywny album zawierający część teoretyczną i wszystkie dzieła z kolekcji stałej, jak i wybranych 51 najciekawszych dzieł, niewłączonych do ekspozycji stałej.

Dla wygody Czytelników streszczenie i podpisy dzieł zostały przetłumaczone na język angielski i niemiecki. Jest to niezwykle elegancka publikacja, pięknie wydana, o bogatej treści nie do przecenienia. Może stanowić wyjątkowy prezent, służyć edukacji całych pokoleń czy po prostu cieszyć oko.