Siedzibą Muzeum Etnograficznego jest kompleks budynków przy Bulwarach nad Wisłą z zabytkowym spichrzem wzniesionym w połowie XIX wieku (przed 1848 r.), prawdopodobnie wg projektu Franciszka Turnelle’a – ówczesnego architekta miejskiego Włocławka. Usytuowany ścianą szczytową do Wisły spichrz reprezentuje typową budowlę magazynową o funkcji przeładunkowej i posiada typowe cechy klasycyzmu. Jest to czterokondygnacyjny budynek murowany nakryty dachem dwuspadowym. Do szczytu odrestaurowanego spichrza dobudowano w latach 1980-1985 nową część nawiązującą architektonicznie do jego bryły. Wcześniej w tym miejscu stał spichrz drewniany, który spłonął w 1862 roku. Ekspozycje w Muzeum Etnograficznym zostały udostępnione zwiedzającym 10. X. 1986 roku.

KULTURA LUDOWA KUJAW I ZIEMI DOBRZYŃSKIEJ

Wystawa zajmuje trzy kondygnacje zabytkowego spichrza. Przedstawia wieś z przełomu XIX/XX wieku, pokazując poprzez najistotniejsze jej elementy obraz nieistniejącej już kultury ludowej. Poszczególne zagadnienia pokazane zostały w następującej kolejności.

Działy gospodarki podstawowej, rolnictwo, hodowlę i rybołówstwo poprzedza wprowadzenie do całej wystawy zobrazowane mapami, tablicami zawierające informacje o historycznych czynnikach mających wpływ na kształtowanie się tradycyjnej kultury ludowej Kujaw i ziemi dobrzyńskiej. Podstawowy dział – rolnictwo prezentowany jest poprzez narzędzia używane do prac rolniczych (pługi, brony, radła, drapacze, ręczne siewniki) oraz fotogramy ukazujące cykl prac polowych. W drugiej części wystawy pokazane są przedmioty związane z hodowlą, z wylęganiem się drobiu (kosze, skojce), z przetwórstwem domowym (koryto do parzenia świń), z wykorzystywaniem zwierząt do prac polowych (jarzma) oraz transportu (uprząż końska). Specyfikę obu regionów, ich nadrzeczne wiślane położenie oraz obecność jezior, akcentują na wystawie przedmioty związane z rybołówstwem, które było ważnym sposobem zdobywania pożywienia. Prezentowana jest tutaj duża łódź wiślana, sieci oraz samołówki rybackie i kosze do przechowywania złowionych ryb. Wystawę wzbogacają krótkie teksty i fotogramy tematycznie związane z prezentowanymi działami.

Ekspozycja w tej części obejmuje pięć głównych rzemiosł: garncarstwo, kowalstwo, kołodziejstwo, bednarstwo, plecionkarstwo, stolarstwo. W każdym z działów są prezentowane zarówno narzędzia jak i wyroby rzemieślnicze, co ułatwia zwiedzającemu wyobrażenie o pracy ówczesnych wytwórców. Uzupełnieniem są krótkie teksty i fotogramy przedstawiające rzemieślników przy pracy. Prezentację rzemiosł kończy ciesielstwo ukazujące narzędzia pracy cieśli wiejskich i obrazujące poprzez rysunki podstawowe detale konstrukcyjne. Ta część wzbogacona jest licznymi przeźroczami ukazującymi typy budynków i całych zagród charakterystycznych dla Kujaw i ziemi dobrzyńskiej.

Ekspozycja w tej części prezentuje fragmenty wyposażenia wnętrza mieszkalnego, kujawskiego i dobrzyńskiego. Zestawienie ich obok siebie pozwala dostrzec istotne różnice w wyglądzie mebli charakterystycznych dla obu regionów. Ponadto pokazane są drobne sprzęty domowe związane z przygotowywaniem pożywienia i utrzymywaniem czystości. Oba aneksy łączy „ołtarzyk domowy”. Duży fragment wystawy poświęcony jest odświętnym strojom kujawskim. Są tutaj kobiece i męskie stroje Kujawiaków z poł. XIX wieku z zaakcentowaniem funkcjonujących jeszcze wówczas samodziałów oraz typowy dla regionu kujawskiego strój odświętny noszony na przełomie XIX/XX w. Uzupełniają całość materiały ikonograficzne, a więc kopie według szkiców Wojciecha Gersona z poł. XIX wieku pokazujące stroje kujawskie i kobiece nakrycia głowy.

Bogato prezentowana jest kolekcja zabytkowej rzeźby ludowej z wiodącym w tym regionie przedstawieniem Matki Boskiej Skępskiej wzorowanej na „cudownej”, gotyckiej figurze Maryi z sanktuarium maryjnego w Skępem. Prezentowane zabytki dają pełny przegląd istniejących na tym terenie warsztatów rzemieślniczych i tworzących tutaj artystów samorodnych. Ponadto pokazane są wizerunki Chrystusa Ukrzyżowanego oraz różni święci patroni (św. Jan Nepomucen, św. Wawrzyniec, św. Antoni Padewski).

Ostatni fragment wystawy przybliża żywe nadal na Kujawach zwyczaje zapustne. Pokazane są kostiumy i rekwizyty przebierańców zapustnych, pośród których wiodącą rolę odgrywały maszkary zwierzęce, „koń”, „bocian”, „niedźwiedź” i „koza” . Uzupełnieniem tej części ekspozycji są instrumenty muzyczne typowe dla kujawskich kapel ludowych. Niektóre z nich (harmonia, skrzypce) towarzyszyły zapustnym zwyczajom.