Polska. Ryszard Kaja (1962–2019)

02 lipca 2021 r. – 17 października 2021 r.
Muzeum Plakatu w Wilanowie

Plakaty składające się na tę serię powstawały w latach 2012–2019. Jest to więc całość zamknięta, zawierająca 163 tytuły prezentowane na wystawie w Muzeum Plakatu w Wilanowie. Do naszej kolekcji przekazał je Leszek Jamrozik, powiernik i kustosz spuścizny artysty.

Cykl „Polska” jest oryginalnym konceptem Ryszarda Kai, konsekwentnie realizowanym z dużą dezynwolturą, w nieco przewrotnej konwencji, bo na przekór opatrzonym standardom obowiązującym w kategorii plakatu turystycznego. Jest zarazem diariuszem podróży sentymentalnych z różnych okresów życia, jak i ewokacją prywatnych wspomnień, o czym zaświadcza następująca wypowiedź artysty: „Wciąż otrzymuję propozycje, niekiedy nawet bardzo intratne, prośby, zachęty bym namalował jakieś miejsce – NIC Z TEGO! Ta seria jest karmiona moimi wspomnieniami, mimo, że są to plakaty kwalifikowane jako plakaty turystyczne, to prawie nie ma na nich spektakularnych zabytków, jest za to moje o kraju gawędzenie, o jego kulturze, sztuce, języku, o tym co lubię, o tradycji, czasami uroczej, a czasami zabawnej, o zwyczajach, miejscach czarownych, niekiedy mało znanych bez zbędnego upiększania”.

Ryszard Kaja, Wrocław | 2012

Ryszard Kaja, Katowice | 2012 r.

W metodzie twórczej Kai dominującą rolę odgrywa humorystyczna metaforyka wizualna. Akompaniuje jej skłonność do posługiwania się plastycznym kalamburem, a na poziomie retoryki często pojawiają się metonimie, hiperbole i elipsy. Wiele odniesień nie jest formułowanych wprost, ale na zasadzie analogii lub na drodze dziwnych meandrów wspomnień.

Na poziomie warsztatu graficznego, obok malarskich gestów, materię przedstawień tworzą fotomontażowe inkrustacje, kolaże, kontaminacje, a nawet cytaty z prac Zbigniewa Kai, ojca artysty. Przypomina to trochę Hrabalowską „Piękną rupieciarnię”, dzieło pisarza niezwykle bliskiego duchowo naszemu artyście. Miejsca – bo to nie tylko miasta, miasteczka, dzielnice, wsie, ale także regiony, relikty geologiczne, rezerwaty przyrody, parki narodowe etc. – widziane są przez pryzmat osobistych wspomnień Kai. Następnie są przewrotnie rewaloryzowane i uzyskują niekiedy quasi-magiczną reprezentację.

Ta żonglerka figurami i konwencjami, zmiennościami optyki widzenia czy przestawieniem akcentów, w dużym stopniu generowała popularność serii. Motywem osiowym, ogniskującym percepcję widza jest sam tytuł „Polska” – graficznie potraktowany jako wielojęzyczna nazwa naszego kraju, zapisana w różnych alfabetach, niekiedy trudnych do rozpoznania. To Polska jako całość – w domyśle prywatna ojczyzna – organizuje projekcję wspomnień. Zamiast opatrzonych „landmarków” i reprezentatywnych obiektów, kostiumów, wyróżniających cech krajobrazu etc. – autor przedstawił zabawną grę form plastycznych, odwołującą się często do pospolitych skojarzeń z konkretną miejscowością, jej „osobliwością” samą w sobie, nie stroniąc także od charakterystycznych atrybutów kolorytu lokalnego, a nawet znaków tradycji artystycznej tam ugruntowanej, potraktowanych równorzędnie jako ekwiwalent produktu regionalnego.

Nie znajdziemy tu żadnych podtekstów wyrażających lekceważenie, degradację, dyskryminację czy resentyment. Tworzeniu nowej identyfikacji miejsc, na przekór ich dotychczasowym wizerunkom, towarzyszyła równolegle osobista narracja w formie mikrohistorii, o jednoznacznie afirmatywnej wymowie, zamieszczonych na stronie autorskiej na Facebooku. Ich nowe odczytanie było osnute na zaskakujących asocjacjach, intencjonalnych zabiegach formalnych, a także na odkrywaniu niedostępnych dla zwykłego obserwatora walorów tkwiących, jak wiadomo, w szczegółach, które niekiedy można przeoczyć lub nigdy ich nie rozpoznać. Być może stała za tym potrzeba kształtowania swobodnej wersji lokalnego patriotyzmu, bezpretensjonalnego, takiego w wersji light. Analogiczne zjawisko w praktykach marketingowych określane jest terminem rebrandingu i wiąże się z tworzeniem nowej marki, bądź modyfikacją czy nowelizacją starej.