Helena Bohle-Szacka. Przenikanie
21.10.2021 – 20.03.2022
Centralne Muzeum Włókiennictwa w Łodzi

Czy o przeżyciach wojennych można mówić wyłącznie przy użyciu martyrologicznej narracji? Nowo otwarta w Centralnym Muzeum Włókiennictwa w Łodzi wystawa czasowa „Helena Bohle-Szacka. Przenikanie” jest próbą zmiany tej perspektywy. Mimo że mierzy się z tematami nienawiści i terroru, które powracają współcześnie, jest również opowieścią o radości życia mimo wszystko, o miłości do ludzi i do sztuki, która pozwala przetrwać nawet najtrudniejsze chwile.

Helena Bohle-Szacka, której losy przybliża wystawa, była kobietą niezwykłą – artystką, graficzką, projektantką mody pracującą dla Mody Polskiej, Telimeny czy Ledy, rozpoznawalną także za żelazną kurtyną, propagatorką polskiej kultury za granicą. W czasach wojny więziona była w obozach koncentracyjnych w Ravensbrück i Helmbrechts, po 1968 roku w wyniku antysemickich represji zdecydowała się wyemigrować do Niemiec. Jej fascynująca biografia, naznaczona dramatycznymi przeżyciami wojennymi, a jednocześnie niesamowita osobowość pełna pasji do życia i otwartości na drugiego człowieka stała się inspiracją dla twórców ekspozycji.

Helena Bohle-Szacka z modelkami, fot. ze zbiorów Galerii Sleńdzińskich w Białymstoku

Projekt Heleny Bohle-Szackiej, fot. ze zbiorów Galerii Sleńdzińskich w Białymstoku

Projekt Heleny Bohle-Szackiej, fot. ze zbiorów Galerii Sleńdzińskich w Białymstoku

Centralną postacią wystawy Helena Bohle-Szacka. Przenikanie jest artystka, projektantka mody, graficzka, ilustratorka, filantropka i kuratorka związana z Białymstokiem, Łodzią, Warszawą i Berlinem. Helena Bohle-Szacka (1928-2011) była Polką o niemiecko-żydowskich korzeniach. Jej polskość była wielokulturową mozaiką, która w sposób znaczący wpłynęła na jej życie. W czasie II wojny światowej Helenę Bohle więziono w obozach koncentracyjnych w Ravensbrück i Helmbrechts.
Dziedzictwo Bohle-Szackiej i potrzeba jego upamiętnienia stały się punktami wyjścia do stworzenia ekspozycji, która opowiada nie tylko o przeszłości, ale także o teraźniejszości i przyszłości, do których owo dziedzictwo przenika.

Przenikanie prezentuje przepastne archiwum Heleny Bohle-Szackiej, które znajduje się w zbiorach Galerii im. Sleńdzińskich w Białymstoku, w miejscu urodzenia artystki. Archiwalia pozwoliły nakreślić jej biografię. Oprócz nich w Centralnym Muzeum Włókiennictwa w Łodzi wystawiono rysunki autorstwa Bohle-Szackiej z kolekcji Ewy Czerwiakowskiej, a także prace Lidii Cankovej i Władysława Strzemińskiego z kolekcji Centralnego Muzeum Włókiennictwa.

Czerwiakowska i Cankova należały do grona najbliższych przyjaciółek Heleny w Berlinie. Strzemiński był jej profesorem i mentorem podczas studiów w Łodzi. Sztuka tego teoretyka i awangardzisty przeniknęła do twórczości i praktyki naukowej Bohle-Szackiej. Wpływy profesora widać zarówno w jej rysunkach, również tych przedstawiających rzeczywistość obozową, jak i w projektowanej przez nią modzie.

Rysunek żurnalowy Heleny Bohle-Szackiej, ze zbiorów Galerii Sleńdzińskich w Białymstoku

Rysunek żurnalowy Heleny Bohle-Szackiej, ze zbiorów Galerii Sleńdzińskich w Białymstoku

Zbiory Galerii im. Sleńdzińskich zinterpretowane zostały przez współczesnych artystów i artystki. Przeniknęły do twórczości: Zuzy Golińskiej, której instalacja jest jednocześnie przestrzenią wystawy, romskiego artysty Krzysztofa Gila, który nawiązuje do Porajmos, autora nowatorskich teledysków i filmów na temat mody Luke Jascza, twórcy obiektów i sztuki cyfrowej Sebulca oraz projektanta mody Kamila Wesołowskiego. Wystawę dopełniła sztuka Białorusinek: aktywistki i performerki Jany Shostak oraz artystki i projektantki mody Tashy Katsuby. Ich prace komentują trwającą w Białorusi rewolucję i dialogują z postawą Heleny Bohle-Szackiej. Drzwi berlińskiego mieszkania Heleny były zawsze otwarte dla tych, które i którzy walczyli o wolność, potrzebowali schronienia, byli uchodźcami i uchodźczyniami, tworzyli sztukę. W czasach PRL-u Bohle-Szacka wspierała także „Solidarność”.

Przenikanie podkreśla również rolę i zasługi Heleny Bohle-Szackiej (dawniej Urbanowicz) w kształtowaniu kulturowego i gospodarczego dziedzictwa powojennej Łodzi. Krystian Berlak, projektant plakatu i folderu, zwraca na przykład uwagę na łódzki charakter stylu graficznego Bohle-Szackiej. Dostrzegł go w książkach i broszurach zaprojektowanych przez artystkę w Berlinie. Wystawa przywraca pamięć o łodziance zasłużonej dla polskiej i europejskiej kultury.

Wystawa Helena Bohle-Szacka. Przenikanie, fot. HaWa

Wystawa Helena Bohle-Szacka. Przenikanie, fot. HaWa

Archiwalne fotografie Heleny Bohle-Szackiej pochodzą ze zbiorów Galerii Sleńdzińskich w Białymstoku. Fotografie z wystawy – HaWa.