W Galerii Sztuki Polskiej XX + XXI otworzymy niebawem czasowy pokaz kartonów Józefa Mehoffera do witraży Pokłon Trzech Króli (1904) i Bóg Ojciec (1922) w katedrze św. Mikołaja we Fryburgu. Będą one prezentowane w Sali Młodej Polski (II), a zatem nieopodal eksponowanych tu stale kartonów do fryburskich witraży Najświętszy Sakrament (Wiara, Kościół, 1900) i Męczennicy (Św. Katarzyna i św. Barbara, 1899).

W grudniu 2023 zostały zakupione przez Muzeum Narodowe w Krakowie, wraz z innymi czternastoma kartonami artysty do witraży w świątyni we Fryburgu. Tym samym, zrealizowana została idea włączenia do kolekcji muzealnej całego zespołu kartonów do witraży fryburskich; cztery z nich – do witraży Najświętszy Sakrament i Męczennicy – wykupiono z depozytu wcześniej, w latach 2014-2019.

Werdyktem jury, ogłoszonym 15 lipca 1895 roku, Mehoffer, ówcześnie jeszcze młody, nieznany artysta, został zwycięzcą międzynarodowego konkursu na witraże w kościele św. Mikołaja we Fryburgu, zorganizowanego z inicjatywy fryburskiego Bractwa Najświętszego Sakramentu. Jego projekt Apostołowie (1895), oceniony najwyżej spośród zgłoszonych czterdziestu siedmiu, zaintrygował sąd konkursowy swą siłą wyrazu, oryginalnością, niekonwencjonalną stylistyką; Joachim Berthier, członek jury, profesor teologii i filozofii, związany z Uniwersytetem we Fryburgu wspominał: „jasnym bowiem było (…) już na pierwszy rzut oka, że mieliśmy przed sobą tylko jedno dzieło naprawdę genialne: to Mehoffera”.

Pracy nad stworzeniem projektów witraży korpusu i prezbiterium monumentalnej, gotyckiej, wzniesionej pomiędzy XIII i XVIII wiekiem świątyni fryburskiej (kolegiaty od 1512, katedry od 1924), artysta poświęcił czterdzieści jeden lat. Stały się one dziełem jego życia. Wykonawcą całego zespołu witraży była fryburska firma witrażownicza Vinzenza Kirscha i Karla Flecknera.

W latach 1896-1919, w dwudzielnych, siedmiometrowych oknach witrażowych ośmiu kaplic naw bocznych kościoła św. Mikołaja, osadzono kolejno następujące witraże według projektów Mehoffera: Apostołowie, Matka Boska Zwycięska, Męczennicy, Najświętszy Sakrament, Pokłon Trzech Króli, Święci, Diakoni i Biskupi, Bł. Mikołaj z Flüe.

Już w 1918 roku artysta opracował wstępny, rysunkowy projekt Bóg Ojciec do witraża centralnego okna prezbiterium katedry; w 1922 roku powstał do niego karton, witraż natomiast ukończono i umieszczono w oknie w 1926. Dekorację prezbiterium dopełniły witraże: Syn Boży, Duch Święty, Fryburg Kościelny, Fryburg Świecki – osadzenie w oknach dwóch ostatnich z wymienionych, zwanych „historycznymi”, w lecie 1936 roku, zwieńczyło realizację Mehofferowskich witraży katedry fryburskiej.

Od dawna nieeksponowane kartony witrażowe do Pokłonu Trzech Króli, a także obecnie niemal nieznany w Polsce karton do witraża Bóg Ojciec – sprowadzony z Muzeum Sztuki i Historii Fryburga w Szwajcarii, gdzie był zdeponowany wraz z kartonami do czterech innych witraży w prezbiterium katedry św. Mikołaja – należą w tym niezwykle cennym zespole muzealnych nabytków do najwybitniejszych. Oddziela je okres osiemnastu lat – powstały w różnych fazach tworzenia zespołu witraży fryburskich i są dla nich właśnie reprezentatywne, mówią więc wiele o ewolucji, jakiej w tym czasie ulegała stylistyka Mehoffera w zakresie sztuki monumentalnej.

Kartony Trzej Królowie i Święta Rodzina, współtworzące Pokłon Trzech Króli, powstałe po kartonach do witraży nawy Męczennicy i Najświętszy Sakrament, są kolejnym po nich wyrazem sztuki ok. 1900, Art Nouveau.

Pokłon można właściwie uznać za kwintesencję młodopolskich stylu i ikonografii. Swą barwność i dekoratywność zawdzięcza w wielkiej mierze inspiracjom sztuką ludową. Wyobraża tradycyjne polskie jasełka – ludową, małopolską szopkę.

Kompozycja Bóg Ojciec, zbudowana z przestylizowanych, zgeometryzowanych i jakby rozdrobnionych motywów bliska jest natomiast stylistyce sztuki okresu międzywojennego. W jej centrum widnieje sugestywne wyobrażenie Boga Ojca o niewzruszonym obliczu, którego trwanie jest przyczyną wszelkiego ruchu i stawania się.

Koordynator: Katarzyna Myszor
Kurator: dr Beata Studziżba-Kubalska
Aranżacja: dr Paulina Zwolak-Nowak