August Zamoyski.
Myśleć w kamieniu

28 kwietnia 2022 r. – 28 sierpnia 2022 r.
Muzeum Narodowe w Gdańsku |
Oddział Sztuki Nowoczesnej w Gdańsku
Kuratorki: dr Anna Lipa, Małgorzata Paszylka-Glaza

Gdańska odsłona wielkiej monografii Augusta Zamoyskiego (1893-1970) to wielowątkowa opowieść prezentująca zarówno twórczość, jak i niezwykle barwne życie artysty. Opowiedziana jest ona nie tylko za pomocą dzieł rzeźbiarskich, ale także ogromnej spuścizny archiwalnej zawierającej fotografie, unikatowe filmy, notatki, korespondencję czy szkicowniki.

Wyłania się z niej sylwetka niekonwencjonalnego człowieka o wielorakich talentach i przymiotach: arystokraty, twórcy, melomana, teoretyka sztuki, obieżyświata, zapalonego sportowca, poligloty, nauczyciela, przyjaciela słynnych artystów i pisarzy oraz – przede wszystkim – jednego z najznakomitszych polskich rzeźbiarzy XX wieku.

Wystawa dzieli się na kilka rozdziałów, które opowiadają o kolejnych etapach twórczości artysty, a przede wszystkim o jego pasjach, podróżach, talentach, upodobaniach i niezwykłym umiłowaniu życia. Pierwszy nosi tytuł Jabłoń (1893-1924). Przedstawia czas spędzony przez Zamoyskiego w należącym do jego arystokratycznej rodziny majątku na Lubelszczyźnie. Już wówczas podejmował pierwsze próby rzeźbiarskie. W ramach kolejnego, Spotkanie z Ritą (1914-1918), śledzimy jego losy podczas pierwszej wojny światowej, gdy trafił do obozu jenieckiego i szpitala w Berlinie. Tutaj, podczas występu, spotkał słynną włoską tancerkę – Ritę Sacchetto, która została jego żoną, muzą i modelką. To Rita przyśpieszyła jego decyzję, aby skupić się przede wszystkim na rzeźbiarstwie. Niebawem dołączył do awangardowej, ekspresjonistycznej grupy Bunt działającej w Poznaniu. W dziale Zakopane (1918-1924) pokazujemy twórczość z okresu spędzonego w stolicy Tatr, kiedy związał się z krakowską grupą ekspresjonistów polskich, późniejszych formistów. Jego formistyczne rzeźby z tego czasu niemal nie zachowały się, postanowił je bowiem zniszczyć – w dramatyczny sposób żegnając się z tym rozdziałem w swojej twórczości.

Następny etap drogi twórczej został nazwany Nowy Jork-Paryż (1921-1924). Pobyt Zamoyskiego w Nowym Jorku trwał około roku, rzeźbił tam przede wszystkim popiersia (między innymi aktorki filmowej Marion Davies). W 1924 roku zamieszkał w Paryżu. Tu zaprzyjaźnił się z artystycznym środowiskiem École de Paris i wystawiał swoje rzeźby na paryskich salonach. W 1927 roku poznał śpiewaczkę Annę Marię (Manetę) Radwan – tym samym zapraszamy do sekcji Podróże z Matą (1927-1935). To druga kobieta, którą namiętnie rzeźbił i fotografował. Była nie tylko jego ukochaną i towarzyszką podróży, lecz przede wszystkim muzą. Powrót do porządku – pracownia (1925-1939) przedstawia okres, kiedy rzeźbiarska aktywność Zamoyskiego zmierzała już w kierunku reinterpretacji klasycyzmu. Z kolei Powrót do porządku – Brazylia to historia piętnastu lat, które od 1940 roku (po kapitulacji Francji) Zamoyski spędził właśnie w Ameryce Południowej. Był to dla niego okres zupełnie nowych doświadczeń. W Rio de Janeiro założył Wolną Szkołę Rzeźbiarską, działającą przy Akademii Sztuk Pięknych. W ostatniej sekcji, W stronę sacrum (1945-1970), zobaczymy, jak w jego twórczości zaczęła dominować tematyka religijna. Osiadł wówczas ponownie we Francji, w Saint-Clar-de Rivière koło Tuluzy, gdzie mieszkał do śmierci.

Obok materiałów archiwalnych, na ekspozycji zobaczymy 86 rzeźb Zamoyskiego, pochodzących z wszystkich wyżej wymienionych okresów jego twórczości. Uzupełnią je prace artystów, których spotkał na swojej drodze, takich jak Stanisław Ignacy Witkiewicz czy Rafał Malczewski, a także wykonane przez studentów warszawskiej ASP rzeźby nawiązujące do zaginionych prac formistycznych Zamoyskiego, stanowiące swoisty hołd młodych artystów. Wystawie towarzyszy katalog według koncepcji i pod redakcją naukową dr Anny Lipy (w wersji polskiej oraz angielskiej) i książka August Zamoyski. Nie tylko archiwum pod redakcją naukową Marii Śledzianowskiej (w polsko-angielskiej wersji językowej) oraz mały przewodnik po ekspozycji i przewodnik dla dzieci.

Impulsem do stworzenia wystawy i jej kolejnych odsłon (wcześniej w: 2019 roku w Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie i w 2020 roku w Muzeum Narodowym w Poznaniu) była pięćdziesiąta rocznica śmierci artysty w 2020 oraz fakt zakupu dużej kolekcji rzeźb Zamoyskiego do zbiorów publicznych. W 2019 roku dzięki współpracy Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Muzeum Narodowego w Warszawie oraz Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie zakupiono dorobek artystyczny Zamoyskiego do tej pory prezentowany w Musée Auguste Zamoyski w Prieuré des Granges koło Sylvanés we Francji.

Gdańska edycja wystawy August Zamoyski. Myśleć w kamieniu jest współorganizowana przez Muzeum Narodowe w Gdańsku i Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie we współpracy z Muzeum Narodowym w Warszawie w ramach PROJEKTU ZAMOYSKI 2017-2021.