W 1967 roku, podczas II Biennale Form Przestrzennych, na wzgórzu w Elblągu stanęła rzeźba Henryka Morela pt. Zniszczenie. Wykonana ze złomu siedmiometrowa konstrukcja miała ulegać postępującej degradacji z powodu upływu czasu i warunków atmosferycznych. Rzeźba przez szereg lat nie była poddawana konserwacji. Sam artysta w „Głosie Elbląskim” mówił, że górująca na miastem forma ma przypominać o stałym zagrożeniu i odradzaniu się złych sił. W końcu na przełomie lat dziewięćdziesiątych i dwutysięcznych została pocięta przez przypadkowych złomiarzy.

To, co zrobił Morel – wspominał elbląski plener Grzegorz Kowalski, warszawski rzeźbiarz i performer – to pierwsza rzeźba wykorzystująca destrukcję – była ona wyrazem nie tylko jego reakcji na rzeczywistość, bo on tę destrukcję nosił w sobie. To był właściwie obraz destrukcji cywilizacji, jego rzeźba miała coś z przestrogi, była swoistym memento do współczesności.

Henryk Morel to wszechstronny twórca rzeźbiarskich form. Tworzył projekty pomnikowe, małe rzeźby ceramiczne, nawet projekty czekoladek dla fabryki Wedla. Został po nim ogromny zbiór rysunków i prac tuszem. Był też autorem projektów multimedialnych, które miały na celu stworzenie przestrzeni do wielozmysłowego odbioru poprzez kształty, światło i dźwięk.

Urodził się 11 marca 1937 roku w rodzinie chłopskiej we wsi Goleniowy w województwie kieleckim. Przedwczesna śmierć rodziców w czasie wojny spowodowała, że pięcioletniego Henryka wraz z trójką rodzeństwa wzięła na wychowanie dalsza rodzina. Do szkoły zacząłem uczęszczać w Drużykowej, gdzie byłem na służbie – pisał w życiorysie na ASP w Warszawie Morel. Po skończeniu szkoły podstawowej poszedł do liceum pedagogicznego, by dość szybko przenieść się do Państwowego Liceum Technik Plastycznych w Zakopanem pod kierownictwem Antoniego Kenara. To Kenar pchnął go na dalsze studia, pisząc w kwestionariuszu kandydata: jest wybitnie uzdolniony i wrażliwy plastycznie.

W niewielkiej teczce pracy na warszawskim ASP oceny ze studiów sąsiadują z podaniami o stypendium, będącym jedynym stałym źródłem utrzymania artysty. Nie zwierzał się wcale, był nieśmiały i delikatny – wspomina prof. Maciej Szańkowski, przyjaciel Morela z zakopiańskiej szkoły i studiów. Ustawiczne poszukiwanie środków do życia pchały młodych studentów do produkcji manekinów, mebli z wyrąbywanych w wołomińskich lasach drzew czy wyrobów z metaloplastyki dla Centrali Handlowej Przemysłu Muzycznego. W tym czasie Morel dużo czytał, słuchał muzyki. Stawał się typem intelektualisty, atrakcyjnym kompanem istotnych rozmów.

Po kilku latach, po uzyskaniu przez Morela dyplomu, jego promotor prof. Jerzy Jarnuszkiewicz zwrócił się do władz uczelni z prośbą o przyjęcie Morela na asystenta. Henryk Morel, który studiował w mojej pracowni i uzyskał w tym roku dyplom z wyróżnieniem, odznaczał się w czasie studiów z jednej strony dużymi zaletami moralnymi, umiejętnością współżycia z ludźmi, wyrobieniem społecznym, koleżeńskością, rzadko spotykaną sumiennością w pracy. Z drugiej strony wyróżniał się swoją pracą artystyczną. Jego rozwój od III roku studiów pozwala dostrzec wyraźną już indywidualność artystyczną – potrafił Morel dojść do swojej własnej samodzielnej interpretacji, łącząc szczególną wrażliwość rzeźbiarską z rzetelną analizą i dociekliwością badawczą, wykazując się jednocześnie rzadko spotykaną wytrwałością w studiowaniu podjętego zagadnienia.

Od 1966 roku Morel brał udział w ważnych dla polskiej awangardy wydarzeniach. Podczas I Sympozjum Artystów Plastyków i Naukowców, w Puławach w 1966 roku, zrealizował słynne rzeźby łączące gumę z metalem. W 1967 roku na III Sympozjum Plastyki Złote Grono w Zielonej Górze zrealizował Przestrzeń o wielozmysłowej percepcji. Na II Biennale Form Przestrzennych w Elblągu stworzył na wzgórzu poza miastem wspomnianą wyżej formę przestrzenną.

Jego rzeźby były wydarzeniami, przecierały zupełnie nowe szlaki, a jego zawodowa i życiowa sytuacja stabilizowała się. Jednak to nie wystarczyło. Wydarzenia z marca 1968 roku wstrząsnęły artystą do głębi. Nie mógł dać sobie rady z życiem, dręczyły go koszmary. Na plenerze w lipcu 1968 roku Henryk Morel popełnił samobójstwo.

Na wystawie w Kordegardzie – Galerii Narodowego Centrum Kultury – przypominamy twórczość tego wybitnego artysty. Prezentujemy rysunki z okresu studenckiego, rzeźby i prace tuszem. Szczególnie te ostatnie pokazują zmagania światła i mroku. Mrok wydaje się być wszechmocny. To ta sama entropia ukazana wcześniej w elbląskiej pracy Zniszczenie. Śmierć na zawsze połączyła artystę ze swoim dziełem.

Kuratorka: Agnieszka Bebłowska Bednarkiewicz