Lata 20. i 30. XX wieku to czas intensywnej modernizacji w Polsce, coraz szybszych przemian kulturowych i wprowadzania nowych wzorców cywilizacyjnych. Przejawem nowoczesności był rozwój nowych dziedzin sztuki, takich jak film i fotografia, która chętnie podejmowała tematykę nowoczesnych wyemancypowanych kobiet oraz zmieniającej się prywatnej i zawodowej pozycji kobiety w społeczeństwie. Przemiany te były ilustrowane i stymulowane zarówno w literaturze, jak i w sztuce. W latach 20. wzorem wyzwolonej kobiety stała się urodzona w Lipnie na Kujawach Apolonia Chałupiec, znana na świecie jako Pola Negri. Naśladowały ją inne polskie aktorki: Hanka Ordonówna czy Jadwiga Smosarska. Kinowe ikony wyzwolonych kobiet były popularyzowane nie tylko przez plakaty filmowe i kolorowe czasopisma, ale także malarstwo i rzeźbę.

Ideałami kobiet stały się znane i sławne aktorki, śpiewaczki oraz tancerki rewiowe. Pola Negri w ramach kontraktu z berlińską wytwórnią filmową „Saturn” musiała zachować określony sposób ubierania się, miała się wyróżniać zachowaniem, a nawet spacerować z tygrysami. Dla pozostałych kobiet aktorki i tancerki stawały się inspiracją do zmian. Kobiety wyzwolone z dawnych przesądów umiały odważnie brać swój los we własne ręce. Były metaforą emancypacji, zmiany stylu życia i swobody obyczajów. Jednym z elementów emancypacji stała się zmiana stroju, fryzury i makijażu, o braku ubrania nie wspominając.

Dziedziną twórczości, którą chętnie wykorzystywano do propagowania nowych wzorów cywilizacyjnych, była ceramika, w tym porcelana i fajans. W Polsce po nowe wzorce przedstawień kobiet chętnie sięgały najważniejsze XX-wieczne wytwórnie ceramiki w Ćmielowie w północnej Małopolsce i Pacykowie koło Stanisławowa na wschodnich terenach II Rzeczpospolitej. Prezentowano różne wzorce kobiet: kobiety eleganckie, ponętne, bawiące się i tańczące. Wyrazem wyzwolenia były nie tylko coraz bardziej skąpe stroje – najpierw pokazywano kostki i łydki, potem uda, aż wreszcie całe roznegliżowane ciała ubranych w ponętne suknie baletnic, tancerek rewiowych i odalisek. Okresem, który szczególnie chętnie sięgał po wzorce wyzwolonych kobiet, był czas, kiedy panowała sztuka art deco. Przedstawienia wyemancypowanych, wyzwolonych kobiet wymyślił oraz upowszechnił rumuński artysta Demétre Chiparus, później zachwyciły się nimi cała Europa i Ameryka, a potem upowszechniły się także w Polsce i prezentowano je w malarstwie, rzeźbie i grafice.

Jako ilustrację zmieniającej się roli kobiety i zastosowania nowych prądów artystycznych wybrano kilkanaście figur fajansowych powstałych w Polskiej Wytwórni Fajansów w Pacykowie, działającej w latach 1912-39 nieopodal Stanisławowa (obecnie Iwano-Frankiwsk) na wschodnich terenach II Rzeczpospolitej. Wyroby z Pacykowa eksportowano do innych krajów i sprzedawano na terenie całej Galicji, Austrii i w innych krajach. W latach 20. i 30. XX wieku przedstawicielstwa fabryki znajdowały się w wielu miastach: w Berlinie, Paryżu, Londynie, Nowym Yorku, a nawet w Tunisie w Afryce. Dzięki własnej sieci ajentów produkcję pacykowską rozprowadzano także w całej Polsce. Ich produkty z czasem stały się symbolem nowoczesności i luksusu. Dlatego też od wielu lat wyroby z Pacykowa są prezentowane na licznych wystawach sztuki polskiej, a twórczość zakładu jest charakteryzowana we wszystkich polskich opracowaniach ceramiki. Pokazywane obiekty, których wielkość waha się od 25 do 80 cm, są zbliżone stylistycznie. Pochodzą one z lat 20. oraz 30. i są po raz pierwszy w tym składzie prezentowane w Polsce. Wyróżnia je bardzo wysoka klasa artystyczna, równa najlepszym wyrobom zachodnioeuropejskim. Stanowią odpowiednik analogicznej twórczości ceramicznej w Austrii, Niemczech i Francji.

Artdecowska stylistyka figur jest znakomitym przykładem awangardowego polskiego designu lat międzywojennych. Pokazywane obiekty to najwybitniejsze dzieła z tego okresu w Polsce, o wysokiej klasie artystycznej, absolutnie unikatowe, gdyż zachowały się zaledwie w pojedynczych egzemplarzach. Eksponowaną na wystawie charakterystyczną figurę budzącej się kobiety (Piżama) wybrano jako logo prezentacji polskiej twórczości art deco podczas prestiżowej wystawy Europaliów w Brukseli (5 października – 25 listopada 2001) i umieszczono na plakatach powstałych z okazji rocznicy wejścia Polski do Unii Europejskiej. Modele do prezentowanych dzieł stworzył w większości wiedeński artysta Wilhelm Thomasch (1893-1964), który działał w Austrii i w Polsce, a w latach 20. i 30. tworzył modele dla Polskiej Wytwórni Fajansów w Pacykowie. Wilhelm Thomasch jest powszechnie zaliczany do najlepszych twórców modeli ceramicznych tego czasu, który unowocześnił polską, austriacką i niemiecką ceramikę tamtych lat. Jako ilustrację równorzędnego poziomu polskiej ceramiki z tego okresu pokazano model Fascynacja autorstwa wspomnianego już Wilhelma Thomascha, wyprodukowany w austriackiej wytwórni Goldscheidera, oraz model Bakchantka autorstwa Stanisława Czapka, także tworzącego w fabryce w Pacykowie.

Celem wystawy jest popularyzacja mało znanych osiągnięć początków polskiego dizajnu, a jednocześnie pokazanie nowej roli kobiety w stylistyce art deco. Prezentowane figury pokazują kobiety nowoczesne i wyzwolone, które pracują, czytają, odpoczywają, ale i bawią się, korzystając z życia. Jednocześnie przedstawione dzieła sztuki, będąc najwybitniejszymi polskimi kreacjami dizajnu, zajmują trwałe miejsce w historii sztuki polskiej 1. poł. XX wieku.

Kuratorzy: dr hab. Małgorzata Korpała, prof. dr hab. Jakub Lewicki, Agnieszka Bebłowska Bednarkiewicz / NCK