Kolory Meksyku.
Sztuka amate z wioski Xalitla z kolekcji Stanisława Kasprzyka

05 marca 2022 r. – 19 czerwca 2022 r.
Muzeum Okręgowe w Toruniu |
Muzeum Podróżników im. Tony’ego Halika
Kurator: Magdalena Nierzwicka

Wystawa prezentuje magię rzemiosła artystycznego z Xalitli położonej w meksykańskim stanie Guerrero. Należy ona do regionu Alto Balsas zamieszkałego przez rdzenną grupę etniczną Nahua. Obszar ten znany jest z twórczości malarskiej na tzw. papierze amate – podłożu, którego produkcja pochodzi jeszcze z czasów przedhiszpańskich.

Kultywowanie tradycji przodków oraz względy ekonomiczne sprawiły, że wielu mieszkańców ubogich miasteczek i wsi Alto Balsas trudni się rękodziełem przeznaczonym na rynek turystyczny. Rdzenni mieszkańcy tego regionu nierzadko łączą produkcję i sprzedaż rękodzieła z uprawą ziemi. Praktykują również złożone i barwne życie obrzędowe, ponieważ cechą wyróżniającą te społeczności jest ich silna tożsamość kulturowa.

Twórczość amate praktykowana przez Nahua z Guerrero narodziła się na początku lat 60. XX wieku, a wywodzi się z malowanej ceramiki wytwarzanej w miastach San Agustín Oapan i Ameyaltepec na potrzeby ożywionego wówczas ruchu turystycznego. Gliniane przedmioty były ciężkie i łatwo ulegały uszkodzeniom, dlatego rzemieślnicy Nahua z Ameyaltepec przenieśli tradycyjne rysunki z ceramicznych naczyń na trwalszy i lekki papel amate. Ta nowa aktywność twórcza szybko rozprzestrzeniła się w innych wioskach regionu, również w Xalitli, stając się ich znakiem rozpoznawczym.

We wczesnych dziełach artystów przeważały motywy zakomponowane centralnie z jedną główną sceną, z czasem rozwój praktyki malarskiej zaowocował zastosowaniem szczegółowych elementów miniaturowych, całkowicie pokrywających powierzchnię. Pojawił się gatunek zwany „historią” polegający na wprowadzeniu wielu postaci i wątków tematycznych w obrębie jednej pracy malarskiej. Zdaniem artystów to gatunek o najwyższej hierarchii w ich praktyce twórczej. Podejmowana problematyka związana jest z życiem codziennym mieszkańców miast i wiosek. Autorzy wyobrażają zbliżone sceny: sianie, zbiór plonów i owoców, wypas bydła, ścinanie drewna opałowego, noszenie wody ze studni, budowanie domów, przygotowywanie posiłków. Obok nich pojawiają się dzieła prezentujące śluby, zabawy, sceny religijne, a także obrzędy ludowe, jak danzas (tańce), jaripeo de toros (ujeżdżanie byków), ofrendas de muertos (ofiary dla zmarłych).

Oprócz prac narracyjnych powstają też amate z przedstawieniem dekoracyjnych, przestylizowanych zwierząt: ptaków, jeleni, tygrysów i królików. Zazwyczaj malowane są kontrastowymi i żywymi kolorami, ale powstają też dzieła bardziej stonowane z dominantą ciepłych brązów, jak i całkowicie monochromatyczne. Artyści rozszerzają asortyment przedmiotów zdobionych w stylistyce amate sięgając po strusie jaja, tykwy, drewniane i skórzane pudełka do przechowywania bibelotów, wachlarze, talerze, krzyże, dzwonki i wiele innych.

Prezentowane obiekty na wystawie „Kolory Meksyku. Sztuka amate z wioski Xalitla” pochodzą z kolekcji Stanisława Kasprzyka. Integralną częścią ekspozycji są dwa filmy. W jednym artyści: Estela Ortiz Díaz i Rodolfo Flores z Xalitli wprowadzają w świat swojej sztuki. Wywiady z artystami zrealizował Ulises Ismael Villegas Roman i Rafael Damian Reyes z la Escuela Superior de Artes de la Universidad Autónoma de Guerrero w Meksyku. Drugi film pt. „Pintura en Amate de la temporada 1 de la serie Creación y Oficio” został udostępniony dzięki uprzejmości Estación de Televisión XEIPN Canal Once del Distrito Federal. Autorem tłumaczeń na język polski w obu filmach jest Marcin Jacek Kozłowski.