myślę że jest to najlepszy najwyższy czas żeby rozpocząć szukanie
Stanisław Fijałkowski

4 listopada 2022 roku Stanisław Fijałkowski obchodziłby swoje setne urodziny. 4 listopada 2020 roku, w wieku 98 lat, odszedł pozostawiając po sobie jeden z najcenniejszych dorobków artystycznych powojennej Polski. 100-lecie urodzin Profesora jest dla nas okazją, by znów spotkać się z nim, już nie osobiście, lecz za pośrednictwem jego dzieł i tekstów.

Na wystawie prezentujemy zbiór rysunków powstałych w 1965 roku podczas pobytu artysty w Paryżu oraz już po jego powrocie do Polski pod wpływem doświadczeń zebranych we Francji. W książce towarzyszącej wydarzeniu publikujemy Notatnik Paryski – fragment osobistego dziennika Stanisława Fijałkowskiego, w którym artysta, oprócz opisu każdego dnia spędzonego w Paryżu, utrwalił również swoje niezwykle ciekawe i przejmujące odkrycia, przemyślenia, rozterki i emocje.

Stanisław Fijałkowski przyjechał do Paryża 6 lutego 1965, by otworzyć swoją indywidualną wystawę w Galerie Lambert Kazimierza i Zofii Romanowiczów. Krótkie przygotowania do wernisażu, sam wieczór otwarcia oraz liczne spotkania i wizyty w galeriach czy muzeach szczelnie wypełniały każdy dzień spędzony na miejscu. Pod koniec lutego, w trakcie wizyty w Chartres, Profesor nieoczekiwanie słabnie na ulicy i na kilka tygodni trafia do szpitala, gdzie lekarze próbują ustalić przyczynę zagadkowych objawów neurologicznych. To właśnie w paryskim szpitalu powstaje niezwykły szkicownik. Można odnieść wrażenie, że Profesor spieszył się, aby przelać na papier jak największą ilość swoich pomysłów, jakby świat miał się za chwilę skończyć. Na podstawie stworzonych wówczas rysunków powstanie później wiele obrazów.

Zbiór, który prezentujemy – Szkicownik oraz Notatnik Paryski – pozwala nam wejrzeć nieco głębiej w proces, który w tym, jak można przypuszczać, przełomowym dla Stanisława Fijałkowskiego czasie, odbywał się w jego głowie, a nawet jego podświadomości. Przeważająca część Notatnika Paryskiego, który publikujemy w katalogu wystawy, to bogaty w osobiste spostrzeżenia i komentarze dziennik – raptularz. Czytamy między innymi o spotkaniach, wystawach, ale także rozlicznych kwestiach natury praktycznej. Jest jednak pewien fragment, który zdecydowanie odbiega od tej formuły. Jest nim eksperymentalny zapis automatyczny zanotowany przez Stanisława Fijałkowskiego 29 lipca 1965 roku. W teorii metoda ta, praktykowana przede wszystkim przez surrealistów z kręgu André Bretona, miała umożliwić wgląd w podświadomość autora przelewającego bez zastanowienia i jakiejkolwiek interpunkcji swoje myśli na papier. Lektura wspomnianego fragmentu Notatnika Paryskiego oraz autokomentarza, który następuje po nim, otwiera nowe pola interpretacji twórczości Stanisława Fijałkowskiego.

Wystawa Stanisław Fijałkowski. Notatnik paryski, 1965

Wystawa Stanisław Fijałkowski. Notatnik paryski, 1965

Chodzi zatem o to samo, co w malarstwie – o takie spotęgowanie napięć między wyrazami, między myślami, aby w blasku tego spięcia mogła ukazać się rzeczywistość inna, ta sprzed sformułowania, nie obleczona w jednoznaczny, praktyczny sens. – tak Stanisław Fijałkowski podsumowuje swój eksperyment z zapisem automatycznym. Myśl ta stanowi możliwy klucz do dekodowania twórczości artysty, między innymi rysunków zawartych w Szkicowniku Paryskim. Te enigmatyczne, subtelne kompozycje utrwalone ołówkiem na kartkach z notatnika przedstawiają być może to, co najbardziej nieuchwytne i obecne poza znanym nam światem.

Stanisław Fijałkowski, którego setny jubileusz urodzin obchodzimy w tym roku, w swojej filozofii wychodził daleko poza sprawy doczesne. Dziś, mogąc obcować z jego dziełami, mamy szansę coraz wnikliwiej badać to, co przez dekady swojej pracy starał się jak najwierniej unaocznić. Właśnie w ten sposób warto spojrzeć na rysunki z Notatnika Paryskiego, które mamy zaszczyt zaprezentować.