Wystawa „Transformacje Nowoczesność w III RP” jest ostatnią z cyklu „4 x nowoczesność”, realizowanego w Muzeum Narodowym w Krakowie od 2021 roku. W jego ramach pokazujemy różnorodne interpretacje nowoczesności w polskiej sztuce, architekturze i dizajnie od przełomu XIX i XX wieku po współczesność. Czwarta wystawa prezentuje fenomen rewizji idei nowoczesności i jej tytułowej transformacji, które zbiegły się w czasie z przemianami społecznymi, kulturowymi i politycznymi po 1989 roku. Konsekwencją stała się wielość postaw twórczych i reinterpretacji kodu nowoczesności, które nie tworzyły jednolitego i spójnego obrazu, ale przyniosły dynamiczny i zróżnicowany wielogłos, charakteryzujący życie kulturalne w III RP.

W pierwszym okresie po 1989 roku punktem odniesienia dla procesu transformacji był postmodernizm, negujący doktryny, łamiący konwencje i manifestujący się niepohamowaną różnorodnością formy, emblematyczny dla odzyskanej wolności początku lat 90. Wiele z podstawowych założeń nowoczesności poddano kontestacji, podważając ideę nieograniczonego postępu, geometrycznej i minimalistycznej estetyki czy wartość myślenia utopijnego. W zamian szukano inspiracji w tym co nie mieszczące się w nowoczesnym kanonie, marginalne, ale także w trawestacji wzorów historycznych i kultury popularnej. Dekadę później scenę artystyczną zdominował odczytany na nowo modernizm, charakteryzujący się funkcjonalizmem i racjonalizmem, optymalizacją i ekonomizacją. Postawa ta pozostaje najbardziej wyrazista w polskiej architekturze i designie do dziś. Pozwala wpisać się polskim twórcom w międzynarodowe procesy modernizacyjne, związane z nowoczesnymi technologiami i materiałami, służące potrzebom współczesnych odbiorców. W twórczości artystycznej odkryto na nowo tradycję awangardową, zwracając się m.in. w stronę abstrakcji i surrealizmu, ale i działań w wymiarze społecznym, zgodnie z awangardową ideą społecznej roli sztuki.

Po roku 2000 projekt modernistyczny nadal jest rewidowany i poddawany refleksji. Choć jest wynikiem pozytywnie ocenianego awansu cywilizacyjnego kraju, ujawnił również związane z nim szanse i zagrożenia. Za sprawą cyfryzacji i automatyzacji technologii projektantom łatwiej wsłuchiwać się i odpowiadać na indywidualne potrzeby, lepiej dostrzegać konkretnych odbiorców, również z ich szczególnymi cechami do tej pory pomijanymi. Innym fenomenem wynikającym z globalizacji jest szukanie odrębności i tożsamości poprzez odwoływanie się do historii, do lokalnych tradycji, ale również docenienie wspólnotowości. Dialog z naturą to kolejna, coraz ważniejsza kwestia. Budynki, przestrzeń publiczna, przedmioty codziennego użytku, usługi odpowiadają na potrzeby nie tylko bezpośrednich odbiorców, ale również wynikają z kontekstu społecznego czy ekologicznego. Obiekty sztuki są komentarzem i refleksją wobec historii modernizmu, w tym jej alternatywnych wersji, a także problemów jakie niesie współczesność. Sztuka, dizajn i architektura wchodzą zarówno w dialog, ale i pokazują odmienne perspektywy na kwestie takie jak rozwój technologiczny, kształtowania przestrzeni prywatnej i publicznej, emancypacja, relacje człowiek-natura. Ten wielogłos jest bogactwem współczesności, który na wystawie chcemy zaprezentować.

Na ekspozycji znajdą się prace najważniejszych polskich artystek i artystów działających po 1989 roku, z których większość zostanie zaprezentowana po raz pierwszy w Muzeum Narodowym w Krakowie. Wystawa nie będzie mieć charakteru encyklopedycznego, ale zwróci uwagę na kluczowe problemy czasów transformacji, pokazując zarówno dzieła będące emblematem czasów III RP, jak i prace mniej znane, których nie prezentowano dotąd szerzej w polskich muzeach, pochodzące ze zbiorów publicznych, prywatnych oraz wypożyczone od samych twórców.

Zespół kuratorski: prof. dr hab. Czesława Frejlich, Alicja Kilijańska, Joanna Regina Kowalska, Agata Małodobry, prof. dr hab. Andrzej Szczerski, dr Katarzyna Uchowicz