Biżuteria warszawskiej spółdzielni ORNO
Wystawa ze zbiorów Muzeum w Gliwicach i Muzeum Warszawy
Wernisaż: 15 listopada 2019, Willa Caro, g. 17:00
(wstęp wolny, liczba miejsc ograniczona)
Wystawa: 16 listopada 2019 – 2 lutego 2020
Kurator: Anna Kwiecień
(Dział Sztuki i Rzemiosła Artystycznego Muzeum w Gliwicach)

ORNO znaczy „zdobię”

Ciężkie, wykonane z oksydowanego srebra pierścienie, bransolety, naszyjniki, brosze, jak również wyroby galanteryjne i insygnia władzy. Dekorowane półszlachetnymi kamieniami – bałtyckim bursztynem, nefrytami z Dolnego Śląska, a także koralem, perłami, porcelaną, szkłem, kością, czarnym dębem czy skórą. Wyroby Spółdzielni ORNO uwodziły nie precyzją wykonania, ale pierwotnym urokiem. Srebro cięto, formowano, fakturowano.

Pozostawiając ślady ręcznej obróbki nadawano biżuterii surowy, nieco toporny charakter, przywodzący na myśl szczerość ludowej ekspresji, uczciwość i prostolinijność rzemieślniczego trudu, tak cenione w nowym, wspaniałym świecie Peerelowskiego socjalizmu. Spółdzielnia ORNO założona 18 czerwca 1949 r. w Warszawie, była najbardziej znanym cepeliowskim zrzeszeniem produkującym biżuterię – wypracowano w niej niezwykle wyrazisty styl, który doskonale współgrał z ówczesnymi tendencjami w sztuce polskiej i światowej. Jego korzeni szukać można w przedwojennej, awangardowej fascynacji sztuką ludową i marzeniach o nowym trybalizmie właściwych dla kontrkultury lat 60., w ideach kooperatywy artysty i rzemieślnika, w dążeniach do łączenia artyzmu i przemysłu.

Od 16 listopada w Willi Caro prezentować będziemy biżuterię ORNO. Eksponaty pochodzą ze zbiorów Muzeum w Gliwicach, a także Muzeum Warszawy. Gliwicka kolekcja biżuterii ze znakiem ORNO jest jedną z największych kolekcji sreber tej spółdzielni w Polsce. Kuratorem wystawy jest Anna Kwiecień, kierownik Działu Sztuki i Rzemiosła Artystycznego Muzeum w Gliwicach. Wystawę honorowym patronatem objęło Stowarzyszenie Twórców Form Złotniczych.

„W bieżącym roku w Muzeum Warszawy od 17 maja do 18 sierpnia można było oglądać wystawę pt. „Spółdzielnia ORNO. Biżuteria”. Autorkami scenariusza i kuratorkami były: Agnieszka Dąbrowska i Monika Siwińska z Muzeum Warszawy oraz Anna Wiszniewska z Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk. Muzeum w Gliwicach było partnerem projektu, dzięki użyczeniu na ekspozycję 225 sztuk wyrobów ORNO ze swoich zbiorów, które tworzą jedną z największych kolekcji sreber tej spółdzielni w Polsce. Dzięki życzliwości i uprzejmości dyrekcji Muzeum Warszawy oraz kuratorek, dokonano w Gliwicach adaptacji wystawy warszawskiej, prezentując jej fragment. W Muzeum w Gliwicach pokazujemy głównie obiekty gliwickie, ponad 100 eksponatów ze zbiorów warszawskiego Muzeum, a także wykonane w ORNO w latach 50. insygnia rektorskie i dziekańskie wypożyczone z Politechniki Śląskiej. Jak wyroby ORNO znalazły się w Gliwicach? Jaki był powód kolekcjonowania warszawskiej biżuterii? Po 1945 r., po przyłączeniu Gliwic do Polski, w muzeum miejskim opracowano nową strategię gromadzenia i pozyskiwania muzealiów. Na bazie zbiorów po przedwojennym muzeum zaczęto tworzyć kolekcje regionalne, śląskie, ale także i polskie, o charakterze ponadlokalnym. Dzięki Elżbiecie Barbarze Ćwiklińskiej, historykowi sztuki z gliwickiego muzeum – rozpoczęto kolekcjonowanie polskich dziewiętnastowiecznych wyrobów ze srebra, ale przede wszystkim polskiej srebrnej biżuterii artystycznej powstałej po 1945 r. W 1972 r. w drodze wymiany za srebro pozyskano do gliwickiego muzeum bezpośrednio w ORNO ponad 200 sztuk biżuterii oraz drobnych form korpusowych. Były to obiekty z lat 50. i 60. lub – w mniejszości – ich późniejsze repliki. Niewątpliwie wielką wartością była możliwość przeprowadzania wywiadów z ówczesnymi wykonawcami – w ten sposób uzyskano dane na temat inspiracji, tworzyw i technik wykonania oraz dokładnej datacji poszczególnych projektów. W latach późniejszych kolekcjonowano w Muzeum gliwickim już tylko biżuterię unikatową, wyrabianą w egzemplarzach liczących nie więcej niż kilka sztuk dla każdego projektu. Łącznie do dnia dzisiejszego zgromadzono prawie 1000 unikatowych egzemplarzy biżuterii polskich twórców” – mówi Anna Kwiecień, kurator wystawy.

Warszawska Spółdzielnia Pracy Rękodzieła Artystycznego ORNO (z łac. orno – zdobię) powstała w 1949 r. z inicjatywy Romualda Rochackiego, z wykształcenia ekonomisty oraz metaloplastyka amatora, który został jej pierwszym prezesem. Funkcję tę sprawował do 1960 r. Muzeum w Gliwicach ma w swoich zbiorach przykłady wczesnych, sygnowanych prac Romualda Rochackiego. Wśród członków założycieli ORNO znaleźli się artyści oraz rzemieślnicy, a także animatorzy i organizatorzy powojennej twórczości artystycznej, jak np. Wanda Telakowska. Pierwszym kierownikiem artystycznym był Adam Jabłoński (do 1972 r.), w 1973 r. zastąpił go rzeźbiarz Adam Myjak. W 1950 r. ORNO weszła w struktury Centrali Przemysłu Ludowego i Artystycznego (Cepelia).

Pierwotnym zamiarem spółdzielni było wytwarzanie ozdób i form korpusowych z wykorzystaniem prostych technik kowalskich. Zatrudniano artystów – projektantów i rzemieślników – wykonawców. Także rzemieślnik mógł być projektantem po zaakceptowaniu projektu przez wewnętrzną komisję. W spółdzielni wytwarzano pierścionki, sygnety, naszyjniki, bransoletki, zawieszki, łańcuszki, paski, klamry do włosów, spinki do mankietów, galanterię, w tym tzw. pamiątkarską z motywami warszawskiej Syrenki i herbów innych miast (kasetki, naczynia na przyprawy, noże do papieru, łyżeczki), lusterka, puderniczki, a nawet guziki.

Powstawały również łańcuchy rektorskie, prezydenckie, biskupie, okucia lasek rektorskich i pedlowskich, a także metaloplastyka większych rozmiarów (np. ryngrafy, szyldy). Monumentalnym obiektem powstałym w ORNO są zachowane do dzisiaj drzwi bazyliki archikatedralnej św. Jana Chrzciciela w Warszawie projektu Adama Jabłońskiego, wykonane w 1962 r. w blasze miedzianej.

Biżuteria ORNO była to rękodziełem wytwarzanym w krótkich seriach. Stosowano proste techniki: wycinanie z blachy, formowanie z drutu, kucie, wyginanie, fakturowanie młotkiem i metalowym stemplem na zimno oraz fakturowanie ogniem, polerowanie oraz celowe czernienie chemiczne (oksydowanie). Od 1963 r. powstawały prace zainspirowane ówczesną sztuką abstrakcyjną, jej nurtem organicznym, widocznym także w ówczesnej ceramice, charakteryzującym się płynną linią naśladującą struktury ze świata flory i fauny, zaobserwowane bezpośrednio w naturze lub pod mikroskopem. Powstawało także nowoczesne wzornictwo oparte na tradycjach rękodzieła polskiego i sztuce ludowej. W latach 1966 – 1978 prezesem Spółdzielni Pracy Rękodzieła Artystycznego ORNO była Zofia Płoza-Rolnikowa. Okres ten jest uważany za czas rozkwitu spółdzielni. W latach 80. wprowadzono technikę wytwarzania srebra dętego (duże polerowane powierzchnie i geometryczne kształty). Od początku znakowano obiekty puncą firmową – utworzoną z dużych liter ORNO zakomponowaną w kwadrat. W najwcześniejszych latach działalności wyroby znakowano także puncami autorskimi. Od lat 50. powstawały sklepy i punkty usługowe ORNO, najpierw w Alejach Jerozolimskich i przy ul. Nowy Świat 52. W 1961 r. otwarto stały salon wystawowy przy ul. Marszałkowskiej 83, następnie od lat 70. sklepy z pracowniami jubilerskimi przy ul. Świętojańskiej 13 i Puławskiej 10/12.

W 1990 r. ORNO zostało sprywatyzowane. Sklep i pracownia z ul. Puławskiej odłączyły się i przekształciły w Spółkę Pracowniczą „Ornament” (istniejącą do 1998 r.). W 1998 r. spółdzielnię przekształcono w spółkę z o.o., której prezesem został Andrzej Wąsowski, związany z wytwórnią jubilerską Warmet. Także w 1998 r. do oferty powróciły dawne wzory z lat 60. i 70. W 2001 r. nastąpiło przekształcenie spółki w ORNO SA z siedzibą w Grójcu. Od 1990 r. zwalniano pracowników, brakowało maszyn i specjalistów. Ostatecznie w 2003 r. ORNO SA zostało zlikwidowane: zniszczono archiwalia, zamknięto wzorcownię i wyprzedano biżuterię.

Organizator: Muzeum w Gliwicach
Instytucja partnerska: Muzeum Warszawy

Więcej informacji >>