Xawery Dunikowski. Malarstwo
11 czerwca 2021 r.  – 14 listopada 2021
Królikarnia
Kuratorka: Joanna Torchała

Xawery Dunikowski. Malarstwo to pierwsza wystawa poświęcona tej mniej znanej dziedzinie twórczości Xawerego Dunikowskiego. Obok jego obrazów zostaną na niej zaprezentowane szkice rysunkowe i malarskie artysty, a także fotogramy i fotografie reportażowe autorstwa Zygmunta Szarguta-Szarka oraz Jerzego Langdy.

Dla Dunikowskiego, przede wszystkim rzeźbiarza, malarstwo było ważną częścią działalności artystycznej. Kreował się on na artystę wszechstronnego. W obrazach opowiadał o osobistych uczuciach i przeżyciach, których nie chciał, lub z różnych przyczyn nie mógł, przełożyć na język form rzeźbiarskich. Ładnie bym wyglądał, gdybym nie potrafił malować. Dzięki temu, że umiem malować, potrafię i rzeźbić – twierdził Dunikowski. Obrazy bywały również wyrazem jego miłości i przywiązania do bliskich mu osób, m.in. do córki Marii.

Zainteresowanie malarstwem Dunikowski wykazywał już jako student Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie, m.in. uczestniczył w plenerach malarskich Jana Stanisławskiego. Pierwsze obrazy wystawił w Paryżu w 1915 roku, a w latach 30. XX wieku coraz częściej prezentował je publicznie. W 1938 roku poświęcił im niemal całą wystawę w warszawskim Instytucie Propagandy Sztuki. Ówczesna prasa podkreślała sensacyjność tego wydarzenia, a malarska twórczość Dunikowskiego była dla publiczności prawdziwym zaskoczeniem.

Po II wojnie światowej, znużony kontrowersjami wokół swoich pomników, Dunikowski coraz częściej zwracał się ku malarstwu. Przykładem twórczości z lat 1948–1955 jest cykl poświęcony traumatycznym przeżyciom artysty w Auschwitz. Należą do niego m.in. płótna zatytułowane: Boże Narodzenie w Oświęcimiu w 1944 roku (1950), Orkiestra (1955), Ruszty (1955), Droga do wolności (ok. 1955). Cykl Oświęcim jest wyjątkową i dramatyczną opowieścią więźnia obozu o zbrodniach, których był świadkiem. Echa przeżyć wojennych, których głównym przesłaniem jest ostrzeżenie przed bezsensem walki zbrojnej i wojną nuklearną, znalazły odbicie w płótnach z lat 50. w cyklach: Muzyka, Kaktusy i Kompozycje abstrakcyjne.

Artysta w liczne podróże zawsze zabierał szkicowniki i akcesoria malarskie. Zapamiętale rysował i malował pejzaże z Krynicy, Juraty i innych odwiedzanych miejsc oraz portrety spotykanych tam osób. W 1957 roku w Nieborowie zafascynowały go prehistoryczne rzeźby w tamtejszym parku. Poświęcił im cykl malarski Baby Nieborowskie. Równocześnie pracował nad symboliczną kompozycją Człowiek w kosmosie (Człowiek w przestworzu). To jedno z najważniejszych dzieł w twórczości Dunikowskiego, będące wyrazem tęsknoty i dążeń artysty do ujęcia, jak sam mówił: zagadki bytu tej tajemniczej, nieznanej nam istoty. Pomimo tak istotnej roli tego dzieła w całej twórczości artysty obraz od sześćdziesięciu lat nie był prezentowany publicznie.

Wystawę poprzedziły szeroko zakrojone prace konserwatorskie. Ekspozycji będzie towarzyszył bogaty program edukacyjny i cykl wykładów.