Fundacja Zakład Narodowy im. Ossolińskich, czyli Ossolineum, to jedna z najważniejszych i najdłużej działających instytucji kultury w Polsce. Założył ją w roku 1817 (za zgodą cesarza Franciszka I) bibliofil i kolekcjoner Józef Maksymilian hrabia Ossoliński (1748-1826). Na siedzibę Ossolineum wybrał Lwów. W roku 1823 podpisał jeszcze umowę z kolekcjonerem i mecenasem sztuki Henrykiem księciem Lubomirskim (1777-1850). W ten sposób powstało w Ossolineum Muzeum Lubomirskich, a Ossoliński nie tylko wzbogacił zbiory fundacji, ale i zapewnił jej finansowanie z majątku bogatszych arystokratów. Ossolineum istnieje od przeszło 200 lat i prowadzi działalność biblioteczną i muzealną, wydawniczą i naukową, a z czasem też kulturalną.

Dziś w ramach Zakładu działają:

– Biblioteka Ossolineum,
– Muzeum Książąt Lubomirskich,
– Wydawnictwo Ossolineum oraz
– Muzeum Pana Tadeusza.

Zbiory ossolińskie liczą dziś ponad dwa miliony jednostek. Składają się z książek, czasopism, rękopisów, dokumentów, starych druków, rysunków, rycin, obrazów, ekslibrisów, medali, monet, pieczęci, map i planów, plakatów, broszur, afiszy, zbiorów mikroformowych. Na co dzień udostępniamy je na miejscu w ośmiu czytelniach, czasowo prezentujemy na wystawach w muzeach i bibliotece. Część zbiorów cyfrowych udostępniamy online.

Historia w pigułce

Ossolińskie zbiory zaczęły się od wiedeńskiej kolekcji fundatora. W roku 1827 przewieziono ją do Lwowa, który stał się siedzibą Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. W roku 1823 powstało w ramach Zakładu Muzeum Lubomirskich, które dla publiczności otwarło się w roku 1870. W kolejnych latach zbiory ossolińskie sukcesywnie się powiększały. W przeddzień wybuchu drugiej wojny światowej stały się jedną z największych w Polsce kolekcji sztuki, pamiątek historycznych oraz zbiorów bibliotecznych z zakresu humanistyki, szczególnie historii, literatury i dziedzin pokrewnych.

Dzieje Ossolineum były burzliwe ze względu na to, że najpierw działało ono pod zaborami, następnie podczas wojen przez Lwów kilkakrotnie przechodził front. Dwudziestolecie międzywojenne było dla Ossolineum okresem rozkwitu. Po wybuchu II wojny światowej sowieccy okupanci zlikwidowali Wydawnictwo Ossolineum i Muzeum Lubomirskich. Zbiory biblioteki znalazły się najpierw pod szyldem lwowskiej filii Biblioteki Akademii Nauk w Kijowie, następnie – Staatsbibliothek Lemberg. Władze Ossolineum działały w konspiracji. Po drugiej wojnie polskie środowisko naukowe i kulturalne domagało się odtworzenia Ossolineum. Wybór padł na Wrocław. Trafiło tu jednak jedynie około 30% przedwojennych zbiorów ossolińskich. W roku 1953 fundacja została wchłonięta przez Polską Akademię Nauk i de facto straciła niezależność. Więcej o historii Zakładu Narodowego im. Ossolińskich na odrębnej podstronie.

Dopiero w 1995 roku Sejm Rzeczpospolitej Polskiej przyjął ustawę, która przywróciła Zakładowi dawną nazwę i status fundacji. Biblioteka zaczęła działać znów pod szyldem Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. W początkach XXI w. Ossolineum rozpoczęło współpracę z Ukraińską Narodową Biblioteką Naukową im. Wasyla Stefanyka we Lwowie i innymi lwowskimi instytucjami. Współpraca ta ma na celu skatalogowanie, konserwację, digitalizację i upowszechnianie dawnych zbiorów ossolińskich. W 2007 roku decyzją Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej odrodziło się Muzeum Książąt Lubomirskich. W roku 2015 Wydawnictwo Ossolineum powróciło w struktury Zakładu. W roku 2016 powstało Muzeum Pana Tadeusza.