Firmamentum symbolicum przywołane w nazwie wystawy to tytuł zbioru emblematów autorstwa karmelity bosego, Sebastiana a Matre Dei, wydanego w Lublinie w 1652 roku. Jest to dzieło wybitne, cytowane przez znawców emblematyki na świecie, choć niemalże nieznane przeciętnemu odbiorcy. Zawiera 50 miedziorytniczych emblematów wykonanych przez biegłego gdańskiego rytownika Arnolda Loemansa – także lubelskiego karmelitę. To okazałe wydawnictwo wyszło spod prasy oficyny Jerzego Forstera, drukarza gdańskiego, który miał filię w Lublinie.

Dzieło brata Sebastiana wskazuje zarówno na potencjał intelektualny środowiska lubelskiego, jak i na rozległe kontakty kulturalne (artystyczne) z tak dynamicznym ośrodkiem jak Gdańsk. Fakt obecności w mieście autorów specjalizujących się emblematyce stanowi także dowód na związki z środowiskami wiodącymi w tej dziedzinie – głównie z Niderlandów. Firmamentum symbolicum nie jest w tej tematyce dla Lublina wytworem ekskluzywnym. Emblematyka funkcjonowała w naszym mieście także w przestrzeni publicznej. W kościele Brygidek lubelskich w połowie XVII wieku na zapleckach i bokach ławek wymalowano cykl emblematów pochodzących z dzieła Hermana Hugo Pia desideria. Jeszcze bardziej publiczną formę przybrał zespół medalionów historyczno-emblematycznych rozmieszczonych na fasadzie pałacu Suchorabskich-Radziwiłłów (obecnie zespół seminaryjny). Dekoracje malarskie Piwnicy pod Fortuną to z kolei świadectwo bogactwa życia społecznego lubelskich mieszczan, zajętych nie tylko kumulowaniem dóbr materialnych, ale i zaspokajających inne, bardziej wyrafinowane potrzeby. Piwnica była zapewne miejscem spotkań miejskiej konfraterni kultywującej określone wartości. Jej program malarski oparto przede wszystkim na sztambuchu Emblemata Secularia.

Wystawa „Firmamentum symbolicum. Wokół emblematów w XVII-wiecznym Lublinie” stawia sobie za cel ukazanie znaczenia emblematyki w procesie komunikacji społecznej, bogactwa życia intelektualnego w Lublinie, a także otwartości na nowe formy przekazu, w których słowo i obraz, wzajemnie się wspierając, nie tylko pogłębiają, ale i ułatwiają odbiór treści. Atrakcyjność emblematyki polegała bowiem na tym, że zarówno pełniła ona funkcję utylitarną – służyła komunikowaniu treści, często bardzo złożonych – ale i stanowiła modny element wyrafinowanej gry intelektualnej.

W jednej ze stref wystawy zostanie zaprezentowanych kilkanaście obrazów flamandzkich i holenderskich przedstawiających martwą naturę. Tylko pozornie ukazują one kompozycje składające się z różnych przedmiotów, ponieważ w istocie są nośnikami ukrytych, symbolicznych treści, w większości wykorzystujących motyw vanitas. W wielu wypadkach ich warstwa treściowa została zapożyczona właśnie z emblematyki. Punktem kulminacyjnym tej części wystawy będzie grupa zabytków z epoki ułożonych jak kompozycja czekająca na namalowanie. W doskonały sposób pokaże to, że przedmioty są interesujące same w sobie, a odpowiednio namalowane stają się popisem artystycznych umiejętności twórcy. Jednocześnie ich specyficzne zestawienie wyzwala znaczenia i sensy, które przenoszą.

Wskazane trzy zespoły dzieł umiejscawiają się w trzech strefach życia miasta: religijnej – kościół Brygidek, mieszczańskiej – Piwnica pod Fortuną, szlachecko-arystokratycznej – pałac Suchorabskich-Radziwiłłów. Odzwierciedlają one również specyfikę struktury społecznej Lublina jako miasta trybunalskiego.

„Firmamentum symbolicum. Wokół emblematów w XVII-wiecznym Lublinie”, obok niedawno prezentowanej wystawy „Z Wawelu do Lublina. Skarby z królewskiego dworu”, skupia się na jednym z aspektów kultury naszego miasta. Prezentuje temat, wydawać by się mogło, wąski, trudny, ale przy tym istotny. Wszystko po to, abyśmy, obeznani ze słowno-obrazowym językiem epoki, choć odrobinę lepiej zrozumieli naszą przeszłość.