Stan rzeczy
29.04 – 07.08.2022
Muzeum Narodowe w Warszawie
Kuratorki wystawy: Grażyna Bastek (Zbiory Dawnej Sztuki Europejskiej MNW), Monika Janisz (Zbiory Sztuki Zdobniczej MNW)

więcej informacji »

Rzeczy od tysięcy lat towarzyszą ludziom i służą w codziennych czynnościach: wstajemy, jemy, pracujemy, bawimy się, leczymy, śpimy. Wymyślane i wytwarzane przez człowieka, decydują o jakości i komforcie naszego życia, mają wpływ na zwyczaje i rytuały, a ich posiadanie definiuje społeczny status. Wystawa „Stan rzeczy” opowie o przenikaniu się świata ludzi i przedmiotów. Będzie to nie tylko panorama zapomnianych rzeczy i ludzkich zwyczajów, lecz także szeroka prezentacja zabytków z różnych epok, kultur i stron świata, zgromadzonych przez Muzeum w ciągu 160 lat istnienia.

Stan posiadania

W zbiorach MNW znajduje się około 830 tysięcy dzieł sztuki. To malarstwo, rzeźba, rysunki oraz ryciny, fotografie, numizmaty, a także przykłady dawnego rzemiosła artystycznego i współczesnego wzornictwa. Na wystawie „Stan rzeczy” znajdzie się wybór ponad 200 najciekawszych i najbardziej zagadkowych spośród nich. Rzeczy na wystawie zostaną uporządkowane w układzie odpowiadającym rytmowi dnia i nocy człowieka – od porannej toalety poprzez domową rutynę aż po zabawę, odpoczynek i sen.

W ten sposób cała przeszłość ludzkiej kultury i cywilizacji, utrwalona w przedmiotach codziennego użytku, zostanie streszczona w jednym dniu. W układzie ekspozycji pominięto wszelkie ograniczenia geograficzne, historyczne i etniczne.

Niektóre z prezentowanych zabytków dzieli aż 40 wieków historii. Najstarszy to pochodzący z okresu Średniego Państwa egipski rozcieracz do kosmetyków, najnowszy – magnetofon szpulowy Koncert z 1978 roku.

Stany pochodzenia

Na wystawie zostaną zaprezentowane wyrafinowane i misternie wykonane przedmioty, które należały do bogatych mieszczan, arystokracji i władców. Będzie można zobaczyć m.in. miniaturowe meble do domków dla lalek, słój na pijawki, melonik Bronisława Krystalla, ozdobne japońskie figurki, zestaw przyrządów do formowania palców służący dwudziestowiecznym elegantkom oraz kunsztowna oprawa do bukietu należąca do Elizy Orzeszkowej.

Kochankowie, miniaturowa rzeźba typu shunnetsuke | Japonia, 2. poł. XIX w., fot. Agnieszka Rayss

Tabakierka z łyżeczką | Chiny, XIX w., fot. Agnieszka Rayss

Stan pamięci o przedmiotach

Muzeum czyni rzeczy nieśmiertelnymi. Wpisanie do muzealnego inwentarza nadaje przedmiotom status zabytków i czyni z nich dziedzictwo kulturowe. Rzeczy bezpiecznie trwają, lecz z biegiem pokoleń popadają w zapomnienie. Szkandela, parura, lizeska, egreta, szatlenka, robdeszan – tych przedmiotów prezentowanych na wystawie prawie nikt już nie pamięta.

Dwuświecowy lichtarz z litofanią Hagar karmiąca Ismaela na pustyni, wg Federico Baroccia (1526/28-1612), Miśnia, Królewska Manufaktura Porcelany | ok. 1846-1851, Muzeum Narodowe w Warszawie

Kartnet z portretem kobiety (awers) | 1780, Muzeum Narodowe w Warszawie

Forma innych przez lata zmieniła się tak bardzo, że dziś nie umielibyśmy się nimi posłużyć. Użytkownicy smartfonów zapewne nie potrafiliby zadzwonić z telefonu z 1932 roku i nie uruchomiliby powojennego projektora Bajka. Wystawa w MNW przywraca wszystkie te przedmioty zbiorowej pamięci.

Stan współczesnych rzeczy

Dawniej przedmioty były solidnie wykonane. Miały służyć ich właścicielom przez długie lata, a upływ czasu dodawał im jedynie szlachetności. Rzeczy były dziedziczone i trafiały do kolejnych pokoleń użytkowników. Ekspozycja będzie pochwałą tradycyjnego i starannego rzemiosła, zastępowanego obecnie przez tanią i dużo mniej trwałą produkcję masową. Poruszy także temat konsumpcjonizmu i odpowiedzialności człowieka za współcześnie powstające przedmioty. Ma sprowokować do pytań o jakość i trwałość rzeczy, którymi dziś się posługujemy, a także o możliwości ich ponownego wykorzystania.

Prasa do bielizny stołowej | Holandia lub Gdańsk, 1680-1700, Muzeum Narodowe w Warszawie

Stolik do robótek | Wiedeń, ok. 1820, Muzeum Narodowe w Warszawie

Wystawa „Stan rzeczy” jest jednym z wydarzeń jubileuszu 160-lecia Muzeum. Ekspozycji towarzyszy katalog, zawierający m.in. esej wizualny Agnieszki Rayss oraz tekst Marcina Wichy, który jest także współautorem – wraz z Tomaszem Fryczem – projektu graficznego książki. Przygotowano także bogaty program towarzyszący.

Materiały prasowe Muzeum Narodowe w Warszawie

Stan rzeczy i umysłu

Jesteśmy zrośnięci z rzeczami. Pierwszym przedmiotem, po który sięgamy rano, zazwyczaj jest smartfon. Wyłączamy nastawiony w nim budzik i sprawdzamy godzinę. Bardzo często jest on również ostatnią rzeczą, którą trzymamy w ręku przed pójściem spać (nasze ulubione urządzenie wymaga przecież doładowania). Potoczna nazwa przenośnego telefonu – komórka – przywołuje skojarzenia z lokatorską piwnicą i świetnie oddaje charakter współczesnych smartfonów. To wirtualny składzik informacji. Wpływowy filozof Byung-Chul Han zauważył, że chociaż żyjemy w świecie hiperprodukcji i hiperkonsumpcji, to mamy coraz większą obsesję na punkcie nie-rzeczy. (…)

Współczesna refleksja nad uzależnieniem od rzeczy jest wyrazem sprzeciwu wobec nienasyconego kapitalizmu i wybujałej konsumpcji oraz próbą wzięcia obywatelskiej odpowiedzialności za przyszłość planety. Jej zasoby są nadmiernie eksploatowane, a przemysłowe zanieczyszczenia niszczą ekosystem. Brzmi banalnie? Tak, a jednocześnie złowieszczo. Ile przedmiotów posiadamy w naszych domach? W tych większych podobno nawet kilkanaście tysięcy. Dla porównania – w Muzeum Narodowym jest ok. 850 000 zabytków. Rozmaitych. Większość pochodzi z ludzkich siedzib – mieszczańskich, szlacheckich, arystokratycznych i królewskich. (…)

W muzealnych magazynach i zaprzyjaźnionych instytucjach szukaliśmy przedmiotów o niejasnej dziś funkcji i tajemniczych nazwach. Znaleźliśmy zograskop, lizeskę, bużuarek, trembleskę, kraszuarkę i wiele innych. Te przedmioty zniknęły z naszego życia, a ich nazwy zostały zapomniane. Ich miejsce zajęły jednak inne, o innych nazwach, ale tych samych funkcjach, bo w codziennym, domowym życiu od tysięcy lat wykonujemy te same czynności, przy których posługujemy się przedmiotami. (…)

Rzeczy zgromadzone na wystawie pochodzą z różnych epok, kultur i stron świata. Prezentujemy je w układzie odpowiadającym rytmowi dnia i nocy – od porannej toalety poprzez domową rutynę aż po zabawę, odpoczynek i sen. Dlatego egipskie naczynka do przechowywania kosmetyków eksponowane są obok dziewiętnastowiecznego neseseru z akcesoriami higienicznymi. Jak się zdaje, po raz pierwszy w historii Muzeum Narodowego przechowywane w jego magazynach sedesy, nocniki i bidety trafią na piętra ekspozycyjne. Wystawa jest bowiem nie tylko panoramą zapomnianych przedmiotów i zwyczajów, ale też opowieścią o Muzeum i o ludziach.

Grażyna Bastek, Stan rzeczy i umysłu. Fragmenty wstępu do katalogu wystawy Stan Rzeczy, Muzeum Narodowe w Warszawie 2022