Ikonosfera Wyspiańskiego… jest pierwszą wystawą poświęconą słynnemu dramatowi Stanisława Wyspiańskiego pt. Noc listopadowa oraz wybitnym realizacjom tego dzieła na najważniejszych polskich scenach teatralnych.

Na wystawie Muzeum Łazienki Królewskie przybliży napisany w latach 1901–1904 dramat – dokładnie w miejscu narodzin tego dzieła i zarazem scenerii jego pierwszej odsłony. Wyspiański napisał bowiem Noc listopadową, będąc pod silnym wrażeniem swojej wizyty w Łazienkach, którą odbył w trakcie swego jedynego pobytu w Warszawie na przełomie stycznia i lutego 1898 r. Łazienkowskie rzeźby i architektura stały się dla artysty tak wielką inspiracją, że wplótł je w akcję dramatu, przeplatając w ten sposób świat rzeczywisty z mitologicznym. Dzieło podejmuje temat antyrosyjskiego powstania w Warszawie, które wybuchło w nocy z 29 na 30 listopada 1830 r. w Szkole Podchorążych na terenie Łazienek. Stąd też akcja dramatu w większej części rozgrywa się właśnie w Łazienkach Królewskich: w Szkole Podchorążych, pod pomnikiem Jana III Sobieskiego, w Pałacu na Wyspie i w Teatrze na Wyspie (Amfiteatrze). Sama wystawa Ikonosfera Wyspiańskiego… odbędzie się w dawnej Szkole Podchorążych (dzisiejsza Podchorążówka) oraz Pałacu na Wyspie.

Narracja wystawy będzie zbudowana zarówno wokół Łazienek z końca XIX wieku, historii powstania listopadowego, jak i wyobraźni poetyckiej, plastycznej i teatralnej Wyspiańskiego. Zwiedzający odkryją inspiracje artysty, związki łączące Łazienki z Nocą listopadową, a także dowiedzą się szczegółów na temat wybitnych inscenizacji dramatu.

Ekspozycję rozpocznie geneza utworu Wyspiańskiego, m.in. ukazanie przebiegu wydarzeń z 29 listopada 1830 r. Muzeum zaprezentuje tu oryginalne XIX-wieczne druki dwóch najważniejszych opracowań na temat powstania listopadowego z kolekcji Biblioteki Narodowej. Były to istotne lektury, z których korzystał Wyspiański w czasie tworzenia dramatu. W dalszej części ekspozycji ukazane zostaną inspiracje estetyczne Wyspiańskiego. Były to dzieła z Łazienek, jak rzeźby Pallas Ateny i Aresa w Pałacu na Wyspie, jak i inne: Iliada Homera, dramaty muzyczne Richarda Wagnera czy obraz Wyspa umarłych Arnolda Böcklina – na wystawie będzie można podziwiać nawiązanie do tego obrazu według Maxa Klingera oraz Jacka Malczewskiego (od stycznia 2025).

Dla Wyspiańskiego inspiracją do stworzenia postaci Ateny, oprócz łazienkowskiej rzeźby, był prawdopodobnie także jej wizerunek autorstwa Gustava Klimta. Na ekspozycji zaprezentowane będzie pismo Ver Sacrum, które znał i w którym publikował Stanisław Wyspiański. Na okładce pisma znajduje się reprodukcja Ateny Gustava Klimta z plakatu pierwszej wystawy Secesji Wiedeńskiej. Jego dzieło zobaczymy także na plakacie katalogu z tej wystawy.

Ważną częścią ekspozycji jest wątek teatralny. Goście będą mieli okazję prześledzić dzieje sceniczne Nocy listopadowej w latach 1908–2000. Oprócz afiszów teatralnych i fotografii pokazane zostaną zachowane kostiumy, a nawet fragmenty dekoracji oraz dokumenty pracy nad inscenizacjami, czyli szkice reżyserów i projekty scenografów. Niezwykle atrakcyjne będzie wyeksponowanie obiektów, na co dzień niedostępnych, pochodzących z magazynów teatralnych. Przypomniane tu zostaną realizacje dramatu na najważniejszych polskich scenach, począwszy od prapremiery przygotowanej w rok po śmierci autora, 28 listopada 1908 r., zgodnie jednak z jego wskazówkami, w reżyserii Ludwika Solskiego w Teatrze Miejskim w Krakowie. Szczególnie wyeksponowane będą także inscenizacje trzech wybitnych reżyserów powojennych: Kazimierza Dejmka (ze scenografią Andrzeja Stopki powstała w 1956 r. w Teatrze Nowym w Łodzi, a w 1960 r. przeniesiona do Teatru Polskiego w Warszawie), Andrzeja Wajdy (z kostiumami Krystyny Zachwatowicz, zaprezentowana w 1974 w Starym Teatrze w Krakowie, w 1978 zaś zarejestrowana w Łazienkach Królewskich i na ulicach Warszawy dla Telewizji Polskiej) i Jerzego Grzegorzewskiego (z dekoracjami Andrzeja Majewskiego inicjująca historię Teatru Narodowego po odbudowie, a mająca dwie wersje z listopada 1997 i 2000 r.). Na wystawie będzie można się przekonać, jak pokazywane były Łazienki Królewskie w poszczególnych spektaklach, jakim podlegały metamorfozom i jakie znaczenie symboliczne im nadawali z kolei reżyserzy teatralni.

Eksponaty zostały użyczone przez Wien Museum oraz instytucje polskie: Muzeum Narodowe w Warszawie, Muzeum Wojska Polskiego, Teatr Wielki – Opera Narodowa, Teatr Narodowy w Warszawie, Biblioteka Narodowa, Muzeum Narodowe w Krakowie, Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha – Archiwum Andrzeja Wajdy, Muzeum Krakowa, Stary Teatr w Krakowie, Teatr im. Słowackiego w Krakowie, Muzeum Narodowe w Szczecinie.

Ikonosfera Wyspiańskiego. Noc listopadowa w Łazienkach Królewskich

Wernisaż: 29 listopada 2024 r.
Muzeum Łazienki Królewskie

Projekt został dofinansowany przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwo Narodowego.
Mecenas Muzeum: PZU
Partner Muzeum: PKO BP