Border art – sztuka powstająca na granicy

Granice są konstruowane przez ludzi i dla ludzi; mają moc wykluczania i wskazywania, kto jest tym Innym, tym Obcym, który musi pozostać poza linią podziału. Powstają poprzez rysowanie linii na mapach w miejscach wskazanych przez tych, którzy są aktualnie przy władzy. Stanowią efekt współpracy rządzących polityków i kartografów. Tzw. granice naturalne nie istnieją – mimo że często przebiegają na rzekach czy pasmach górskich.

Nie dziwi więc, że artyści i artystki czują potrzebę kwestionowania granic i kontrolujących je organów. W ten właśnie sposób narodził się nurt zwany border art, który jest definiowany jako sztuka powstająca na granicy, wobec granicy, a także przeciwko granicy. Samo pojęcie border art powstało w latach 80. XX w. jako określenie sztuki zorientowanej na tematykę granicy amerykańsko-meksykańskiej. Z czasem termin ten zaczął być stosowany do opisu wszelkich działań artystycznych związanych z granicami, niezależnie od użytych mediów i gatunków artystycznych.

Ewa Kulesza, Inercja | 2020, wł. artystki

Georgia Krawiec, 8 miesięcy, 3 tygodnie, 5 dni | 2019, wł. artystki

„Dzielenie” jako punkt wyjścia

Celem wystawy „O dzieleniu…” jest prezentacja dzieł sztuki współczesnej oraz tych z XIX w., które z dzisiejszej perspektywy również mogą być przypisane do nurtu border art. Dobór prac wynika z dwóch założeń naszej strategii kuratorskiej. Po pierwsze chodzi o pokazanie sztuki niezwykle aktualnej w dzisiejszych czasach, odnoszącej się do kluczowych wyzwań współczesności i poddającej refleksji granice państwowe w czasach wielkich fal migracyjnych. Twórczość ta zostanie usytuowana w kontekście XIX-wiecznych dzieł, które również poruszają problematykę granic państw narodowych, powstałych w końcu XVIII stulecia. Po drugie interesuje nas kontekst bardziej określony geopolitycznie, a mianowicie koncentrujemy się na tych dziełach sztuki, które odnoszą się do kwestii związanych z granicą polsko-niemiecką po 1990 r., a więc po podpisaniu traktatu granicznego między Polską a Niemcami. Granicę między obydwoma państwami uobecniają jednak nie tylko wybrane przez kuratorki dzieła sztuki, lecz również element aranżacji wystawy, autorstwa Ramana Tratsiuka, który włącza się w budowanie symbolicznych znaczeń. Układ ściany w patio odtwarza bowiem przebieg owej granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej.

Sztuka odnosząca się do konkretnej granicy polsko-niemieckiej i jej skomplikowanej historii jest zatem prezentowana na tle dzieł analizujących status i kondycję granic w ogólności. Granice w ramach wystawy są traktowane jako znaki pamięci, które z kolei wiążą się ze zbiorowymi i indywidualnymi wspomnieniami, traumami i marzeniami. W kontekście wystawy podwójne znaczenie terminu „dzielenie” (jako rozdzielanie, lecz także wspólne posiadanie i doświadczanie) zostanie potraktowane jako punkt wyjścia do rozumienia granicy i regionu granicznego nie tylko jako politycznej i terytorialnej linii podziału, lecz także jako strefy wymiany i potencjalnego współdziałania.

W ramach wystawy pokazane zostaną głównie dzieła artystek i artystów z Polski i Niemiec, lecz również z Palestyny (Taysir Batnij) czy Ukrainy (Vitalii Shupliak). Prace te wykorzystują różnorodne media: od malarstwa, poprzez obiekty i instalacje, po wideo. Sztuka przekroczy również granicę samego gmachu Muzeum Narodowego i znajdzie się w przestrzeni publicznej Poznania, wychodząc do mieszkanek i mieszkańców miasta: w trakcie wernisażu oraz przez pierwsze trzy dni trwania wystawy zaprezentowane zostaną interaktywne projekty „Mobilistan” Manafa Halbouni i Christiana Manssa, „Mobile Art Space” Heike Gallmeier oraz „Wędrująca boja” Anne Peschken i Marka Arsky’ego. Będzie można dostać obywatelstwo jedynego mobilnego państwa na świecie, obejrzeć auto, którym Gallmeier odbyła podróż wzdłuż granicy polsko-niemieckiej, i odpowiedzieć na pytania dotyczące tego, co „poniemieckie” w Poznaniu.

Paweł Susid, Afryka wschodnia (z cyklu Mapy polityczne) | 1982, wł. artysty

Roland Stratmann, Kraj/ Land | 2020, wł. Artysty

Artyści i artystki: Taysir Batniji, Erdmann Ludwig Blau, Natalia Brandt, Franciszek Wincenty Faliński, Diana Fiedler, Heike Gallmeier, Maksymilian Gierymski, Artur Grottger, Manaf Halbouni, Jerzy Hejnowicz, Sven Johne, Celina Kanunnikava, Fabian Knecht, Simona Koch, Jerzy Kosałka, Piotr C. Kowalski, Georgia Krawiec, Paweł Kula, Ewa Kulesza, Michael Kurzwelly, Dominik Lejman, Jan Lewicki, Edmund Lindenbaum, Władysław Aleksander Malecki, Christian Manss, Iga Martin, Anne Peschken & Marek Arsky, Paul Pfarr, Antoni Piotrowski, Anna Płotnicka, Sophia Pompéry, Witold Pruszkowski, Sonia Rammer, Carl Gottlieb Rasp, Joachim Richau, Szymon Rogiński, Jadwiga Sawicka, Roland Schefferski, Vitalii Shupliak, Łukasz Skąpski, Roland Stratmann, Paweł Susid, Marc Tobias Winterhagen, Georg Benedikt Wunder

Kuratorki: Burcu Dogramaci, Marta Smolińska