Prezentowana w Galerii Sztuki w BWA w Olsztynie wystawa „Krajobrazy. Warmia i Mazury 1946-1949” to pokaz fotografii Jana Bułhaka dokumentującej Ziemie Odzyskane. Po zakończeniu II wojny światowej zakrojona na szeroką skalę akcja dokumentacja miała na celu rejestrację nie tylko zniszczeń wojennych, ale również miała posłużyć w kluczu propagandowym zintegrowaniu przyłączonych nowych terenów do dawnej Polski. Dokumentacja architektury i krajobrazu została wykonana według założeń opracowanej przez Bułhaka już w latach 30. XX wieku koncepcji fotografii ojczystej, która miała na celu pochwałę piękna polskich wsi i miast. Po II wojnie światowej fotografia krajoznawcza została poszerzona o społeczno-polityczny aspekt i przy wsparciu państwa Bułhak wdrożył i zrealizował swój program, wszystkie wykonane zdjęcia znajdowały się w Archiwum Ministerstwa Komunikacji. Wystawa Jana Bułhaka została poszerzona o współczesny fotograficzny komentarz.

W 2023 roku Robert Tyska oraz Zuza Grabowska wykonali porównawczą dokumentację tych samych miejsc, które zostały zarejestrowane i utrwalone na fotografiach Jana Bułhaka. Zestawienie współczesnej dokumentacji architektury i krajobrazu z fotografiami Bułhaka staje się pretekstem do refleksji nad kierunkiem procesów zmian, jakie dokonały się w tym obszarze po II wojnie światowej. Wystawa skłania do dyskusji, jak na przestrzeni dekad zmieniał się krajobraz oraz jakim został przekształceniom został poddany przez działalność człowieka. Wystawa stawia ważne z dzisiejszej perspektywy pytania, czym dziś jest dziedzictwo materialne i kulturowe i czy powiązany z nim krajobraz wpływa na człowieka i czy jest jednym z elementów kształtujących naszą tożsamość. Wystawa po raz pierwszy prezentowana była w 2023 roku podczas VII Forum Otwartego Regionalizmu „Czy Polska/Europa potrzebuje dziś dialogiczności kultur?” w Muzeum Historycznym w Ełku. Eksponowane na wystawie fotografie pochodzą z kolekcji Muzeum Fotografii w Krakowie. ~ Mariola Balińska, Fragment tekstu Marioli Balińskiej z publikacji „Jan Bułhak i Paul Czarnecki. Z Wilna do Gdańska”, Fundacja Karrenwall, Gdańsk, 2013 r.

Jan Bułhak urodził się w 1876 roku w Ostaszynie koło Nowogródka. W 1897 roku ukończył gimnazjum klasyczne w Wilnie. Studiował literaturę i historię na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, po dwóch latach z powodów rodzinnych, nie kończąc studiów, powrócił do majątku rodzinnego w Peresiece koło Mińska. Od 1909 roku artysta nawiązał kontakt listowny z głównymi przedstawicielami piktoralizmu, zrzeszonymi w Foto-Klubie w Paryżu. W 1912 roku artysta doskonalił warsztat fotograficzny u portrecisty Hugona Erfurtha, odwiedzając ośrodki artystyczne Niemiec, między innymi Drezno, Monachium. W 1912 roku przeniósł się do Wilna i wraz z wileńskim malarzem Ferdynandem Ruszczycem wspólnie otworzyli pracownię fotografii artystycznej. Bułhak na zamówienie Zarządu Miasta Wilna podjął się inwentaryzacji zabytków i przygotował obszerną dokumentację najciekawszych obiektów architektonicznych miasta. Podczas pierwszej wojny światowej Bułhak zajmował stanowisko miejskiego fotografa, dzięki czemu mógł wykonać kilkaset zdjęć Wilna, głównie kościołów i ich wnętrz.

W 1919 roku Jan Bułhak objął stanowisko kierownika Zakładu Fotografii Artystycznej Uniwersytetu Stefana Batorego na Wydziale Sztuk Pięknych. W wyniku wojny polsko-bolszewickiej Bułhak wraz z pracownikami Uniwersytetu w lipcu 1920 roku został przeniesiony do Warszawy i pracował w Wydziale Propagandy II Oddziału Inspektoratu Armii Ochotniczej, a następnie w Ministerstwie Spraw Wojennych. Artysta publikował swoje artykuły dotyczące fotografii w najważniejszych czasopismach okresu międzywojennego: „Fotograf Polski”, „Fotograf Warszawski”, „Nowości Fotograficzne”, „Polski Przegląd Fotografii”. Jest również jednym z pierwszych autorów polskich książek dotyczących teorii fotografii i technik fotograficznych, między innymi: „Fotografika” (1931), „Technika bromowa” (1933), „Bromografika” (1934), „Estetyka światła”, (1935), „Wędrówki fotografa w słowie i obrazie” (1935), „Fotografia ojczysta” (1951). W 1928 roku stworzył, oparty na zasadach Foto-Klubu Paryskiego, Fotoklub Wileński, którego został prezesem. Inicjatywa stanowiła wyraz troski o powstanie i utworzenie środowiska twórców fotografii artystycznej. W 1929 roku na III Zjeździe Związku Polskich Towarzystw Fotograficznych powierzono mu zadanie stworzenia Fotoklubu Polskiego. W latach 20. i 30. XX wieku Bułhak odbywał liczne podróże do polskich miast, zbiór zdjęć ułożonych w tematyczne cykle nazwał „Polska w obrazach fotograficznych Jana Bułhaka”. Pod koniec lat 30. cała kolekcja liczyła ponad 10 000 zdjęć, zgromadzonych w 158 albumach tematycznych, między innymi: Wilno, Kresy, Wołyń, Lwów, Warszawa, Kraków, Poznań, Pomorze, Gdańsk, Polski Bałtyk, Nowogródzkie.

W 1944 roku podczas walk Armii Krajowej z Niemcami o Wilno spłonęło mieszkanie artysty wraz z pracownią. Na wniosek Ministerstwa Kultury i Sztuki, które zagwarantowało artyście zatrudnienie, w 1945 roku Bułhak przeniósł się do Warszawy i przystąpił do dokumentacji zniszczonego działaniami wojennymi miasta. W tym samym czasie wykonał także dokumentację Gdańska, Krakowa, Poznania, Tatr oraz tzw. Ziem Odzyskanych, wykonał 2000 zdjęć w prawie 100 miejscowościach. W 1946 roku powstał Polski Związek Artystów Fotografów, którego prezesem został Jan Bułhak. W tym samym roku wraz z Leonardem Sempolińskim powołał Polskie Towarzystwo Fotograficzne, które później przekształcono w Związek Polskich Artystów Fotografików. Jan Bułhak zmarł w Giżycku podczas wyjazdu fotograficznego na Mazury w 1950 roku.

Wernisaż:: 9 sierpnia 2024 r., godz. 18:00
Galeria Sztuki BWA w Olsztynie
Kuratorka: Mariola Balińska
Współpraca: Robert Tyska, [Rafał Grabowski], Muzeum Fotografii w Krakowie, Muzeum Historyczne w Ełku.
Wystawa ze zbiorów Muzeum Fotografii w Krakowie