Łukasz Dziedzic.
Ad maiorem poloniae gloriam

Wernisaż: 28 sierpnia 2021 r., godz. 15:00

28 sierpnia 2021 r. – 15 października 2021 r.
CSW Kronika w Bytomiu
Kurator: Paweł Wątroba

W latach 30. XX wieku zagadnienia morskie popularyzowała Liga Morska i Kolonialna, funkcjonująca pod różnymi nazwami od 1918 roku. Była to jedna z największych organizacji społecznych, zrzeszająca w 1939 roku ok. miliona członków.

Do jej zadań należało m.in. „pozyskanie terenów celem zapewnienia narodowi polskiemu nieskrępowanej ekspansji ludzkiej i gospodarczej oraz do koncentracji wychodźstwa polskiego na obczyźnie i podtrzymywania jego spójni z krajem ojczystym” (G. Orlicz-Dreszer, 1931). Kolonie zamorskie miały być cudownym remedium na ubóstwo odrodzonej Polski, która cierpiała na brak surowców, przeludnienie terenów wiejskich i bezrobocie. Na łamach organów prasowych Ligi nawoływano o odzyskanie polskiego ducha zdobywczości, określając kolonialną ekspansję lekiem na krzywdy dziejowe: „Tylko ekspansja pozwoli wyrównywać straty, niwelować kontrasty, zabliźniać rany” (S. Pawłowski, 1939). Doświadczenia historycznej podległości narodu ciemiężonego miały sankcjonować rewizję dotychczasowych mandatów kolonialnych, zwłaszcza tych poniemieckich. Propagandowa narracja przyjmowała ton gwałtowny, imperatywny, traktowany jako głos ogółu – terenów zamorskich żądano, domagano się, roszczono sobie prawa do eksploatacji obcych terytoriów rozumianego jako „konieczność życiową” i historyczną sprawiedliwość.

W duchu współczesnej refleksji postkolonialnej Łukasz Dziedzic tropi moralne luki kontaktów polsko-afrykańskich. Na warsztat malarski bierze archiwalne ślady i wizualne stereotypy przedstawiania kolonialnego interioru. Niepokojący zestaw obrazów prezentuje potencjał zagłady, która mimo gorliwości Ligi Morskiej i Kolonialnej, odbyła się bez udziału II Rzeczypospolitej. Jednak w strukturę każdego projektu kolonialnego wpisany był rasizm i biała supremacja, które wymagają uważnej analizy. Dziś inaczej ocenimy „blackface” w wykonaniu polskiego żołnierza, prezentującego umundurowanie dla wojsk kolonialnych podczas defilady Ligi Morskiej i Kolonialnej w Toruniu (1939). Rewizji wymagają również takie postaci jak Stefan Szolc-Rogoziński i jego ekspedycje do Kamerunu, a także Bronisław Malinowski, którego antropologiczna spuścizna okazała się nieobiektywna i naznaczona dyskryminacją.

Wystawa, uzupełniona o materiały archiwalne, wpisuje się w dynamiczny proces dekolonizacji, dotyczący nie tylko języka, kolekcji muzealnych, literatury, nauki i historii, ale też świadomości społecznej. Druga perspektywa, mniej teoretyczna i bardziej uniwersalna, opiera się na obserwacji globalnych tendencji nasilania się postaw rasistowskich i ksenofobicznych. Szkodliwe uprzedzenia i mity powracają ze śmietnika historii, aktualizując aparat kolonialny, który uprzedmiotawia lub animizuje wybrane grupy. Współczesne formy represji są jednak dużo bardziej subtelne, psychologicznie wyrafinowane i zwykle niejawne. Określić je można mianem nanorasizmu, „który stał się kulturą i powietrzem, w swojej banalności i zdolności przenikania przez wszystkie pory i żyły społecznego organizmu, w czasach powszechnego ogłupienia, mechanicznego odmóżdżenia i otumanienia mas” (A. Mbembe, 2018). „Ad maiorem Poloniae gloriam” to wake up call dla białej części populacji – jesteśmy i zawsze byliśmy uprzywilejowani, a rasizm to nasza odpowiedzialność.